t="69">

p.s.2001.03.24

S

OKRĘTY PODWODNE typ "Porpoise"

"PORPOISE", "CACHALOT", "GRAMPUS", "NARWHAL", "RORQUAL", "SEAL"

    Brytyjski podwodny stawiacz min. Decyzja o zamówieniu tego typu okrętu przez brytyjską admiralicję zapadła w roku 1930, a pierwszy okręt zwodowano już dwa lata później. Prototypem na którym przeprowadzano badania był okręt podwodny z I wojny światowej M-3. Choć mimo wielu minusów M-3 spełniał postawione mu zadania w 1930 roku zdecydowano, że jednostka nie nadaje się do służby i oddano ją na złom. Ponieważ jednak testowane na nim nowe systemy stawiania min sprawdziły się zdecydowano się na budowę podobnej jednostki tzn. "Porpoise". Nadbudówka nowego okrętu miała starannie dobrany obrys, a ilość min zmniejszono do 31. Pozostałe elementy tylko trochę odbiegały od pierwowzoru.

    Okręty tego typu miały budowę dwukadłubową: na wierzchu znajdował się lekki kadłub, pod nim zbiorniki paliwa i balastowe i dopiero potem pancerz zasadniczy sztywny. Charakterystyczne w sylwetce okrętu była stała wysokość kadłuba ponad linią wody. Z tępo zakończoną rufą i lekko wznoszącą się do góry częścią dziobową. Miny załadowywane były przez luk dziobowy, a dostęp do nich ułatwiała szeroka na 3m i wysoka na 2 m osłona toru minowego z wyjątkiem pierwszej jednostki "Porpoise", gdzie osłona zwężała się ku górze. Mechanizm stawiania min był bardzo prosty i niezawodny. Woda zalewała komorę z minami, gdzie za pomocą prostego mechanizmu złożonego z dwóch rolek zębatych i łańcucha, który zaczepiał od dołu wózki połączone ze sobą, a na nich wyjeżdżały miny w stronę rufy i opuszczały okręt co 30 sekund, wypadając z wózka na końcu toru, który wygięty był w dół. Miny mogły być stawiane w odstępie 36 metrów. Peryskopy były umieszczone dosyć nietypowo bo z prawej burty, tak by nie przeszkadzały w swobodnym przesuwaniu się min ku rufie. Na powierzchni okręt poruszał się na dwóch wysokoprężnych silnikach dieslowskich Vickersa o łącznej mocy 3300 KM, które przy okazji poprzez generatory ładowały baterie. Pod wodą okręt napędzany był przez dwa silniki elektryczne o mocy 1630 KM. 

    Okręty uzbrojone były w miny standardowe kotwiczne Mk XVI, 6 wyrzutni torped z 12 torpedami zapasowymi Mk VIII, dł. 6,7 m z głowicą o masie 300 kg. o zasięgu do 10 km przy prędkości 30-35 węzłów. Działo 102 mm z lufą o dł. 40 kalibrów umieszczone było na stanowisku przed kioskiem w typowej wannie zakrytej z góry kopułą, która jednak w momencie wejścia okrętu do służby była zdemontowana. Ostatnim elementem uzbrojenia były 2 kaemy 7,69 mm typu Lewis, wynoszone na pokład po wynurzeniu i mocowane w uchwytach na kiosku.

    Po udanych próbach z pierwszym z serii "Porpoise" podjęto decyzję o budowie pięciu kolejnych ulepszonych okrętów - 2 w 1933 i po jednym w 1934, 35, 36 roku - zabierających po 50 min. W 1940 roku planowano budowę jeszcze kolejnych 3 okrętów w stoczni e Greenock, jednak rok później kontrakt anulowano, ponieważ nowe miny stawiano z wyrzutni  torped i okręty tej klasy stały się zbędne, choć dalej były wykorzystywane. 

"Porpoise" - Zbudowany w stoczni Vickers-Amstrong w Barrow. Stępkę położono 22 września 1931 roku. Okręt został zwodowany 30 sierpnia 1932 roku , a do służby wszedł 25 kwietnia 1933. W momencie wybuchu wojny okręt stacjonował w Wielkiej Brytanii wchodząc w skład 2 Flotylli Okrętów Podwodnych w Dundee. W nocy z 15 na 16 kwietnia 1940 roku na Morzu Północnym koło Stavangeru okręt zaatakował niemiecką łódź podwodną "U-3" jednak bez rezultatu. Do połowy 1941 roku służył na wodach Morza Północnego. 15 maja 1940 roku postawił miny koło Bergen w Norwegii, a 14 czerwca koło Trondheim na której to wyleciał w powietrze niemiecki trałowiec "M-5". W połowie 1941 roku przeszedł na Morze Śródziemne gdzie dostarczał zaopatrzenie na Maltę i wykonywał to do końca 1941 roku. 9 grudnia 1941 roku storpedował koło Navarino włoski motorowiec "Sebastiano Venier", który miał na pokładzie 2000 alianckich jeńców z których zginęło 200. 18 stycznia 1941 roku storpedował frachtowiec "Citta di Livorno". 11 lutego 1942 roku postawił pole minowe koło Krety na którym wszedł na minę włoski torpedowiec "Castore". 12 sierpnia 1942 roku postawił miny w zatoce Sollum na których wyleciał w powietrze torpedowiec "Generale Antonio Cantore" i frachtowce "Ogaden" i "Lerici". 19 sierpnia okręt zaatakował włoskie jednostki i został skutecznie obrzucony bombami głębinowymi przez włoski torpedowiec "Lince". M.in. stracił połowę akumulatorów, lecz zdołał dotrzeć do Port Saidu. Po remoncie 18 listopada 1942 roku zatopił trzema torpedami tankowiec "Giulio Giordani" koło Trypolisu. 23 listopada 1942 roku w rejonie wyspy Kerkennah zatopił za pomocą działa włoski frachtowiec "Fertilia". W tym czasie okrętem dowodził kmdr Leslie Bennington, który później dowodził sławnym OP "Tally-Ho". Następnego dnia tak samo zatopił frachtowiec "Gioconda". Pod koniec 1942 roku okręt popłynął na remont do Wielkiej Brytanii. Na początku 1944 roku stał się zbędny w tym rejonie działań i został skierowany na Ocean Indyjski w skład 2 Flotylli na Cejlonie. Wykonywał zadania w cieśninie Malakka. W sierpniu postawił miny koło portu naftowego Belawan i u ujścia rzeki Musi na Sumatrze. Na minach tych wyleciały japońskie: ścigacz "8" i tankowiec "Taketun Maru". 11 września 1944 roku okręt udał się z misją w ramach operacji "Rimau" z portu australijskiego Fremantle mając na pokładzie 25 komandosów ppłka Lyona z pułku Royal Highlanders i 13 kajaków z zapasami. Mieli oni dostać się do portu w Singapurze i za pomocą min magnetycznych zatopić japońskie okręty. Pod koniec września komandosi opuścili okręt i przesiedli się na mały stateczek. operacja się nie powiodła, a komandosi po schwytaniu zostali przez japończyków rozstrzelani. W styczniu okręt postawił miny w rejonie portu Penang i od tamtej pory słuch po nim zaginął. Przepadł wraz z cała załogą dowodzoną przez kmdr por. Turnera. Prawdopodobnie został on zatopiony 16-19 stycznia 1954 roku w cieśninie Malakka przez japońskie samoloty. Był ostatnim okrętem straconym przez Brytyjczyków podczas II wojny światowej. W czasie całej swojej służby postawił 465 min.

"Cachalot" - Zbudowany w stoczni Scotts w Greenock. Stępkę położono 12 maja 1936 roku. Okręt został zwodowany 2 grudnia 1937 roku , a do służby wszedł 15 sierpnia 1938. W momencie wybuchu wojny okręt stacjonował w Gibraltarze wchodząc w skład 1 Flotylli Okrętów Podwodnych. 19 sierpnia 1940 roku okręt postawił miny u wybrzeża Bretanii. 20 sierpnia 1940 roku na zachód od Nantes zatopił niemiecki okręt podwodny "U-51", który wcześniej został uszkodzony przez brytyjski samolot. Okrętem w tym czasie dowodził kmdr por. David Luce, późniejszy admirał  i Pierwszy Lord Admiralicji. 26 stycznia 1941 roku postawił 50 min w rejonie Biornsund i taką samą ilość min 15 lutego 1941 roku  w fiordzie Vest. Na miny te nie wszedł żaden okręt. W połowie 1941 roku przeszedł na Morze Śródziemne gdzie dostarczał zaopatrzenie na Maltę. Został zatopiony 30 lipca 1941 roku na zachód od Benghazi gdy wracał na Maltę przez włoski trałowiec. Jego dowódca kmdr por. Hugo Newton nie wiedząc o obecności włoskiego trałowca zaatakował tankowiec "Cap d'Orso" z działa pokładowego. Błyski wystrzałów ściągnęły włoski trałowiec "Generale Achille Papa", który staranował brytyjski okręt uniemożliwiając jego zanurzenie. W tej sytuacji dowódca nakazał zatopić okręt. Włosi wyłowili 91 z 92 rozbitków. W czasie całej swojej służby postawił 300 min.

"Grampus" - Zbudowany w stoczni Chatham Navy Yard. Stępkę położono 20 sierpnia 1934 roku. Okręt został zwodowany 25 lutego 1936 roku , a do służby wszedł 10 marca 1937. W momencie wybuchu wojny okręt zmierzał do Hongkongu by wejść w skład 4 Flotylli Okrętów Podwodnych i natychmiast został zawrócony i skierowany na Morze Śródziemne. 10 czerwca 1940 roku pod dow. kmdr por. C. A. Rowe'a wypłynął z bazy na Malcie i 13 czerwca postawił miny koło portu Augusta na Sycylii. Była to jego pierwsza i ostatnia akcja. Został zatopiony 16 czerwca 1940 roku przez włoskie torpedowce "Clio" i "Circe" w rejonie Syrakuz koło Sycylii. Nikt z załogi nie zdołał się uratować. W czasie całej swojej służby postawił 50 min.

"Narwhal" - Zbudowany w stoczni Vickers-Amstrong w Barrow. Stępkę położono 29 maja 1934 roku. Okręt został zwodowany 29 sierpnia 1935 roku , a do służby wszedł 28 lutego 1936. W momencie wybuchu wojny okręt stacjonował w Gibraltarze wchodząc w skład 1 Flotylli Okrętów Podwodnych. Okręt został przebazowany na wody macierzyste. Działał na Morzu Północnym, gdzie kilkakrotnie postawił pola minowe w cieśninie Kattegat na których zatonęło kilka małych jednostek  i jeden frachtowiec wroga. W rejonie tym 1 maja 1940 roku zatopił torpedami niemiecki frachtowiec "Buenos Aires" i uszkodził drugi frachtowiec. 11 maja postawił miny w rejonie Molde na których zatonął niemiecki patrolowiec "V-1109". 3 lipca postawił  miny na Skagerraku na których zatonął niemiecki trałowiec "M-11" i uszkodzone zostały 2 frachtowce. W ostatni rejs wypłynął 22 lipca 1940 roku, żeby w tym samym rejonie postawić miny i zaginął w rejonie Norwegii prawdopodobnie został zatopiony przez niemieckie samoloty. W czasie całej swojej służby postawił 450 min.

"Rorqual" - Zbudowany w stoczni Vickers-Amstrong w Barrow. Stępkę położono 1 maja 1935 roku. Okręt został zwodowany 21 lipca 1936 roku , a do służby wszedł 10 lutego 1937. W momencie wybuchu wojny okręt stacjonował w Hongkongu wchodząc w skład 4 Flotylli Okrętów Podwodnych. Został skierowany na Morze Śródziemne. W swojej pierwszej akcji bojowej 14 czerwca 1940 roku postawił pole minowe koło portu Brindisi, na którym wyleciał w powietrze włoski motorowiec "Loasso". 21 lipca 1940 roku postawił miny koło portu w Benghazi na których zatonął włoski parowiec "Celio", 14 sierpnia "Leopardi". 4 października 1940 znów postawił miny w tym rejonie tym razem bez rezultatu. 5 i 9 listopada 1940 roku postawił pola minowe w rejonie Misatury w zatoce Mała Syrta na których zatonęły 2 włoskie torpedowce "Calipso" i "Fratelli Cairoli". W styczniu 1941 roku postawił 21 min w rejonie Ancony i 29 koło Rijeki na Adriatyku na których wyleciał w powietrze włoski torpedowiec "Francesco Stocco". 31 stycznia 1941 roku ostrzelał z działa włoski ponton artyleryjski ciągniony przez holownik. 25 marca postawił miny koło Palermo na których zatonęły włoskie parowiec "Verde", motorowiec "Ticino" i torpedowiec "GeneraleAntonio Chinotto. W tym samym rejonie 30 marca zatopił torpedami tankowiec "Laura Corrado". 31 marca 1941 roku ok. 17 Mm na południe od wyspy Stromboli zatopił włoski okręt podwodny "Capponi". W maju i czerwcu 1941 roku dostarczał zaopatrzenie na Maltę. W sierpniu 1941 roku dostarczył na Maltę 500 t zaopatrzenia. 26 sierpnia postawił miny koło Peloponezu. 28 sierpnia storpedował włoski frachtowiec "Cilicia". 8 października 1941 roku postawił pod Pireusem Miny na które weszły włoskie torpedowce "Aldebaran" i "Altair". 21 i 22 października w drodze na Maltę postawił zagrody minowe koło Sardynii. 19 listopada 1941 roku postawił miny koło La Rochelle. Na Morze Śródziemne powrócił w sierpniu 1942 roku. Ponowną służbę na Morzu Śródziemnym rozpoczął 30 sierpnia 1942 roku od postawienia min koło wyspy Paxos. Tego samego dnia udało mu sie storpedować statek "Monstella". 3 października 1942 roku postawił miny koło Tobruku, a 17 grudnia koło Neapolu. 18 grudnia uszkodził torpedą włoski motorowiec "Pietro Foscari". 17 stycznia 1943 roku postawił miny koło Tunisu na których wyleciały: niemiecki frachtowiec "Ankara" i włoskie torpedowiece "Generale Marcello Prestinari" i "Uragano", korweta "Procellaria" i niszczyciel "Saetta". Do lipca 1943 roku okręt pięć razy stawiał miny, jednak bez dużych sukcesów. 7 lipca na Morzu Egejskim torpedami zatopił niemiecki frachtowiec "Wilhelmsburg". 5 sierpnia 1943 roku okręt postawił 21 min w zatoce Salonickiej i 29 koło wyspy Lemnos. 7 sierpnia 1943 roku zatopił swój ostatni okręt jakim był niemiecki frachtowiec "Nantaise". Od 9 do 12 września stawiał miny koło przesmyku Trikiri, pod Skiathos i Lemnos. Jesienią 1943 roku dostarczał zaopatrzenie alianckim oddziałom walczącym na Leros. W grudniu 1943 roku opuścił Morze Śródziemne i został skierowany do bazy w Portsmouth, gdzie wszedł w skład 5 Flotylli. W 1944 roku został skierowany na Ocean Indyjski i od 1945 roku wchodził w skład 4 Flotylli z Fremantle. Pod dow. por. J. P. H. Oakleya 30 kwietnia 1954 roku wypłynął w ostatni rejs bojowy na Morzu Jawajskim. 10 maja postawił miny w rejonie Dżakarty i w cieśninie Sunda. Dzień później zatopił za pomocą działa niewielki kabotażowiec. Po powrocie do bazy wyruszył z powrotem do Wielkiej Brytanii, gdzie przeniesiono go do rezerwy. W 1946 roku okręt zezłomowano. W czasie całej swojej służby postawił 1284 miny. Był jedyną jednostką tego typu która doczekała końca wojny. Należał do tych nielicznych okrętów, które mimo, że pozostawały na pierwszej linni przesłużyły szczęśliwie całą wojnę.

"Seal" - Zbudowany w stoczni Chatham Navy Yard. Stępkę położono 9 grudnia 1936 roku. Okręt został zwodowany 27 września 1938 roku , a do służby wszedł 24 maja 1939. W momencie wybuchu wojny okręt zmierzał do Hongkongu by wejść w skład 4 Flotylli Okrętów Podwodnych i natychmiast został zawrócony z drogi. Przez kilka miesięcy nie brał udziału w działaniach. Następnie pod dowództwem kmdr ppor. Ruperta Lonsdale'a wypłynął pod koniec kwietnia 1940 roku w celu postawienia min koło wybrzeży Danii w cieśninie Kattegat. Miny postawił 4 maja i w drodze powrotnej stał się celem niemieckich okrętów z U-Jagdflotille. Podczas ucieczki okręt wszedł na pole minowe i ok. 18.30 eksplozja za rufą spowodowała uszkodzenie kadłuba wewnętrznego i dostanie się wody do tylnich przedziałów. Okręt opadł na dno na głębokość ok. 30 m z dziobem ku górze. Po zmroku podjęto próby wynurzenie się. Udało się to dopiero po północy 5 maja. Uszkodzone były oba silniki elektryczne i jeden dieslowski. ostatni sprawny silnik mógł działać tylko na wstecznym biegu. I wystarczyło by to do wydostania się z niebezpiecznych wód, ale urządzenia sterowe zostały na tyle uszkodzone , że okręt mógł zataczać tylko koła. O wicie wypatrzył go i ostrzelał niemiecki wodnosamolot "Arado-196". Rannych został 3 członków załogi. Za chwilę mogły pojawić się niemieckie okręty, sytuacja stała się więc beznadziejna. Gdy wodnosamolot usiadł niedaleko na wodzie, a jego załoga zażądała poddania się , Brytyjczycy bez oporu spełnili ich żądania. Ok. 6.30 na pokład okręty weszli Niemcy z grupy abordażowej, następnie wzięto okręt na hol i doprowadzono do najbliższego portu bez jakiejkolwiek próby opory ze strony brytyjskiej. Był pierwszym od 100 lat okrętem brytyjskim który dostał się do niewoli. Dzięki temu Niemcy zdobyli brytyjskie torpedy z których skopiowali lepsze od swoich zapalniki kontaktowe i stosowali je na U-Bootach. 10 maja 1940 roku okręt przeholowano do Kilonii i poddano naprawom. 10 listopada 1940 roku został wcielony do niemieckiej służby do 1 Flotylli U-Bootów jako UB (U-Boot- Britisch). 31 lipca 1941 roku Niemcy z wielu powodów wycofali go ze służby, a 3 maja 1945 roku zatopili w zatoce Heikendorf. Później wrak podniesiono i zatopiono. Na postawionych przez niego minach w powietrze wyleciały 2 frachtowce Szwedzkie i 2 niemieckie. W czasie całej swojej służby postawił tylko 50 min.

Dane techniczne:

Wodowany: - 1932-38

Załoga - 59 ludzi (6+53)

Wyporność - standardowa 1520 / w zanurzeniu 2117 ton (tylko Porpoise - 1500/2053)

Prędkość - na powierzchni 15,8 / w zanurzeniu 8,7 węzła (tylko Porpoise 15/8,7)

Liczba wyrzutni torped - 6x533 mm (12 torped zapasowych)

Uzbrojenie 1x102, 2x7,76 mm

Liczebność typu - 6

Zatopionych - 5

Wymiary - dł.- 89,1, szer. - 7,7, zanurzenie - 4,7. (tylko Porpoise 86,4 x 8,9 x 4,1)

Zasięg - 5 880 (7 400 ?) Mm (9 węzłów/h), w zan.64 Mm (4 węzłach/h)

Zapas paliwa - 150 t

Głębokość zanurzenia - 65 m (operacyjna), 95 m (dopuszczalna).