t="69">

p.s.2001.03.24

S

Valentine Mk III - typ czołgu lekkiego

       Przyjęty do produkcji pod oznaczeniem Infantry Tank Mk III, wóz ten był jednym z najbardziej udanych i pewnych masowych konstrukcji brytyjskich. Ceniony za gruby pancerz oraz pewność eksploatacji.

Czołg powstał w firmie Vickers-Armstrong z połączenia wcześniejszych czołgów szybkich A9 i A10 z opancerzeniem czołgu piechoty A11. Jego głównym konstruktorem był inż. Leslie Little, który po śmierci Cardena objął po nim stanowisko głównego konstruktora w zakładach. Jego projekt został przedstawiony w Ministerstwie Wojny 10 lutego 1938 roku. 24 marca 1938 roku zdołano przedstawić drewnianą makietę wozu. W związku z tym, że firma Vickers już wcześniej zbudowała i przetestowała samo podwozie zobowiązała się do marca 1939 roku rozpocząć produkcję seryjną. Dopiero 14 kwietnia 1939 roku pierwotny projekt został przyjęty bez zmian i podpisano pierwsze zamówienie. 

Prototyp napędzany był silnikiem firmy AEC stosowanym w autobusach i samochodach ciężarowych. Był to silnik gaźnikowy, 4-suwowy, 6-cylindrowy, rzędowy AEC A1890 o mocy 135 KM przy 1900 obr/min, chłodzony płynem. Zbiorniki paliwa mieściły 257 l. Elementy podwozia i zawieszenia pochodziły z firmy Slow Motion Suspension Co.Ltd i były stosowane we wcześniejszych czołgach. Czołg miał masę 15,7 t, 541 cm długości, 574 cm szerokości i 227 cm wysokości. Kadłub składał się z nitowanych blach walcowanych o grubości od 20 do 60 mm. Podwozie posiadało zblokowane zawieszenie składające się z 2 par wózków mających po 3 koła jezdne zawieszone na sprężynach spiralnych z hydraulicznymi tłumikami drgań typu  Newton Bennett VT1 lub VT11, górną część gąsienicy podtrzymywało 3 pary kół, z przodu znajdowały się koła napinające a koła napędowe z tyłu, gąsienice były dwugrzebieniowe dwóch typów: najpierw były one tłoczone, dwusworzniowe o podziałce 159 mm i posiadały 73 ogniwa w taśmie, a później były one odlewane jednosworzniowe o podziałce 102 mm i posiadały 102 ogniwa. Wieża była zbudowana z elementów odlewanych, nitowanych o grubości 17-65 mm. Załoga składała się z 3 członków. Jedyny duży problem stanowiła mała dwuosobowa wieża mieszcząca działo 40 mm. ze sprzężonym karabinem maszynowym Besa 7,92 mm. Drugim karabinem był przeciwlotniczy Brem kalibru 7,7 mm. Do osłony posiadał wyrzutnię granatów dymnych 8 mm. Działo posiadało kąt ostrzału w płaszczyźnie pionowej +20°-15°, w płaszczyźnie poziomej 360°. Obrót wieży był zarówno ręczny jak i elektryczny. Dowódca do dyspozycji posiadał jeden celownik teleskopowy, a do obserwacji służyły 4 obrotowe peryskopy oraz jedna szczelina obserwacyjna. Układ napędowy tworzyło sprzęgło główne suche jednotarczowe, 6-biegowa skrzynia biegów typu Meadows 22 oraz sprzęgła boczne z hamulcami typu Girling. Czołg posiadał promień skrętu 580 cm i po drodze osiągał prędkość do 30 km. przy zasięgu 112 km. Wóz mógł pokonywać wzniesienia do 32°, rowy szerokości 240 cm, brodu głębokości 90 cm i ściany wysokości 90 cm. Komunikacja zewnętrzna odbywała się za pomocą radiostacji typu No 11, a wewnętrzna za pomocą rozmównicy typu Tannoy w skład której wchodziła radiostacja typu No 19 i czołgowy telefon wewnętrzny.

Głównym producentem odpowiedzialnym za rozwój konstrukcji była firma Vickers (ok 1715 szt.), lecz zamówienia otrzymały również firmy: Metropolitan-Cammell Carriage and Wagon - MCCW (2615 szt.) w Wednesbury oraz Birmingham Railway Carriage and Wagon - BRCW (2125 szt.) z Birmingham. Od czerwca 1939 do kwietnia 1944 roku wyprodukowano w sumie ok. 8000 tych wozów różnych wersji zarówno w Wielkiej Brytanii jak i w Kanadzie.

W toku kilkuletniej produkcji czołg przez cały czas był poprawiany i ulepszany. M.in. zmieniono tak potrzebną konstrukcję wieży, zamontowano silniejsze uzbrojenie, większe silniki oraz udoskonalono poszczególne mechanizmy. Doprowadziło to do powstania kilku zasadniczych odmian:

Valentine I - Oryginalny model taki jak prototyp z 3 osobową załogą i uzbrojony w działo 40 mm. Wyposażony w silnik gaźnikowy AEC A189 o mocy 135 KM. W sumie zbudowano 350 pojazdów tej wersji. 

Valentine II - Ulepszony nieco model Valentine I zwany też Valentine IIIA. Główna różnica to silnik AEC A190 o mocy 131 KM. Pozostałe elementy jak w oryginalnym modelu. Pojazdy wysyłane Afryki wyposażono w osłony przeciwpiaskowe oraz w odrzucany dodatkowy zbiornik paliwa. Zbudowano ok. 2500 maszyn tego podstawowego modelu. 

Valentine III - Wprowadzony do produkcji na początku 1942 roku model wyposażony w zmienioną i większą 3-osobową wieżę. Załogę stanowiło tu już 4 ludzi. Boczny pancerz kadłuba został zmniejszony do 50 mm. Jego ciężar wzrósł do 16,8 t. W modelu tym zastosowano skrzynie przekładniową 6-biegową typu Spicer. Cześć tych wozów została wykorzystana przez 3 DP Nowo Zelandzką w walkach na Pacyfiku. Pojazdy te zostały przezbrojone na Nowej Zelandii w haubicę 76,2 mm i nazwane Valentine III CS. 

Valentine IV - Jego zasadniczą różnicę stanowił zmieniony dwusuwowy silnik GMC o mocy 138 KM. Pozostałe elementy jak w Valentine II.

Valentine V - Model Valentine III, lecz z silnikiem dieslowskim GMC o mocy 138 KM.

Valentine VI - Model czołgu produkowany w Kanadzie. Od pozostałych modeli różnił się przede wszystkim odlewaną wieżą i pancerzem z przodu kadłuba. Także niektóre urządzenia zostały zmienione jak np. radiostacja oraz karabiny maszynowe Browninga zamiast Besa. Niemal cała seria produkcyjna została wysłana do ZSRR.

Valentine VII - Tak oznaczona została druga seria produkcyjna w Kanadzie. W całości wysłana do ZSRR. Model ten posiadał też wersję Valentine VIIA wyposażoną w dodatkowe zewnętrzne zbiorniki paliwa i zmodernizowane gąsienice.

Valentine VIII - Model oparty na podwoziu Valentine III, ale z nową, nieco większą, dwuosobową wieżą. Pojazd uzbrojony był w działo 57 mm bez sprzężonego z nią kaemu. Kąt ostrzału armaty wynosił w pionie -8° + 17°. Do działa w czołgu znajdowało się 53 pociski, a do przeciwlotniczego Brema 7,7 mm 600 naboi. Załoga została zmniejszona ponownie do 3 osób. Wyposażony był w silnik dieslowski AEC. Zmieniły się też jego parametry: ciężar wynosił 17,2 t, długość z działem 592 cm i wysokość 215 cm. 

Valentine IX - Podobnie jak model VIII, lecz z 2-uwowym silnikiem, chłodzonym płynem, GMC 6-71 model 6004 o średnicy cylindrów 108 mm, skokiem tłoków 127 mm i pojemności 6970 cm³. Moc maksymalna tego silnika to 130 KM przy 2000 obr/min. Grubość jego bocznego pancerza na kadłubie zmniejszona została do 43 mm. Brak sprzężonego kaemu starano się nadrobić montując w jednostkach frontowych karabin Browninga na zewnątrz nad lufą działa, a odpalano go dodatkowym cięgnem.

Valentine X - Produkcję tego wozu rozpoczęto dopiero latem 1943 roku i w stosunku do poprzedniego modelu posiadał zmodernizowaną wieżę z działem 57 mm oraz zsynchronizowanym kaemem. Zamontowano tu silnik GMC o mocy 165 KM.

Valentine XI - Ostatni z seryjnie produkowanych od grudnia 1943 roku modeli. Posiadał zamontowaną nową armatę 75 mm. Pozostałe elementy jak u poprzednika.

Oprócz wersji podstawowej produkowano również czołgi specjalnego przeznaczenia oparte na Valentine. Najliczniejszym był Valentine DD - Czołg liniowy wyposażony w składana kamerę zapewniającą pływalność. Posiadał ponadto zestaw przeniesienia napędu z kół do śruby napędowej poruszającej czołg w wodzie. W sumie w latach 1943-44 w ten sposób wyposażono ok. 650 czołgów, głównie modeli Valentine III i VIII. Wozy te przygotowywane były do inwazji we Francji, lecz w ostatniej chwili zastąpione zostały przez czołgi amerykańskie Sherman. Od 1941 roku prowadzono doświadczenia nad opracowaniem działa samobieżnego na podwoziu Valentine. Pierwszy prototyp na podwoziu zamontowane miał działo 57 mm na obrotowej podstawie i z pancerną osłoną. lecz ostatecznie zrezygnowano z tego. Następnie jeszcze w tym samym roku w firmie BRCW opracowano prototyp działa ze standardową armato-haubicą 87,6 mm. Pierwsze takie działo zbudowano w sierpniu 1942 roku, a niedługo potem powstało i zostało przyjętych do uzbrojenia armii jeszcze 100 takich dział nazwanych "Bishop". W 1942 roku podjęto prace nad działem na podwoziu Valentine, które weszło do produkcji i służby pod nazwą "Archer". Następnym czołgiem specjalnym był Valentine-Flamethrower (z miotaczem ognia), który pozostał konstrukcją doświadczalną. Prowadzono również pracę nad bezwieżowym czołgiem wyposażonym w moździerz dużego kalibru w odkrytym przedziale, strzelający pociskami zapalającymi. Testowano także czołgi z trałami przeciw minowymi Valentine-Scorpion, (wykorzystane jedynie do testów), czołgi mostowe Valentine-Bridgelayer, układające nożycowo rozkładane przęsło mostu (przyjęty do uzbrojenia) i Valentine-Burmark (jedynie jeden egzemplarz). Zbudowano też niewielką liczbę czołgów Valentine-CDL z zamontowanymi wieżami czołgu Matilda z silnymi reflektorami do oświetlenia pola walki. I w końcu na podwoziu wozu skonstruowano pojazd Valentine-OP - pozbawiony uzbrojenia głównego czołg z makietą działa, wyposażony w zestaw radiostacji i służący jako miejsce pracy oficera ogniowego, punkt dowodzenia czy punkt obserwacyjny przy oddziałach dział samobieżnych "Archer". 

Na mocy rządowych porozumień do Kanady przekazano dokumentację techniczną oraz jeden wzorcowy czołg i rozpoczęto tam produkcję dla potrzeb obu krajów (1420 szt). Pod koniec 1941 roku zapadła również decyzja by czołgi zbudowane w Kanadzie wysyłać w ramach umowy Lend-lease do ZSRR, gdzie ze wszystkich typów zachodnich czołgów były one najlepiej oceniane. Służyły tam na początku jako wozy liniowe, a później weszły na wyposażenie samodzielnych batalionów rozpoznawczych. W ZSRR znalazło się łącznie aż 3782 tych czołgów wielu wersji. Niewielka liczba tych czołgów znalazła się także w służbie niemieckiej pod nazwą Infanterie Panzerkampfwagen Mk III 749(e). Większość z nich wpadła w niemieckie ręce podczas walk w Afryce. Używali ich też żołnierze polscy w PZS na zachodzie.

W służbie:

    Pierwsze 10 wozów seryjnych przekazano armii w czerwcu 1940 roku. Swój debiut czołgi te miały w listopadzie 1941 roku w Afryce Północnej podczas operacji "Crusader", mającej na celu odbicie Tobruku. Walczyły one tam z różnym powodzeniem w składzie 8 pułku 1 Armijnej Brygady Czołgów w 13 Korpusie. Ze służby zaczęto je wycofywać w 1943 roku po zwycięstwie w Afryce,  a zastąpiły je amerykańskie Shermany. W ostatnich latach wojny czołg ten służył głównie jako pojazd szkolny.

Dane techniczne: Valentine II

Rok wprow. - 1940

Ciężar - 16,5- t

Załoga - 3 ludzi (dowódca, strzelec i kierowca)

Uzbrojenie - 1x40 mm sprzężony z km Besa 7,92 mm oraz wyrzutnia granatów dymnych.

Wymiary - dł. 541, szer. 263 cm, wys. 227 cm.

Pancerz - nitowany, przód kadłuba i boki 20-60 mm, tył 17-60 mm, góra 20 mm, wieża od 20 do 65 mm.

Amunicja - 60 do działa i 3150 do km oraz 18 granatów dymnych.

Napęd - silnik dieslowski, 4-suwowy, rzędowy, 6 cylindrowy AEC o pojemności 147500 cm³ i maks. mocy 131 KM przy 1800 obr./min., chłodzony płynem. 

Osiągi - prędkość maks. po drodze 24-30 km/h, zasięg 212 km. Przeszkody - wzniesienia do 32°, rowy szer. 240 cm, brody głęb. 90 cm.

Paliwo - benzyna

Układ jezdny - zawieszenie zblokowane na sprężynach w 2 parach wózkach po 3 koła jezdne i 3 pary kół podtrzymujących górną część gąsienicy, koła napinające z przodu i napędowe z tyłu, gąsienice metalowe dwugrzebieniowe o szerokości ogniw 360 mm.

Łączność - wewnętrzna - telefon czołgowy, zewnętrzna - radiostacja.