Kalendarium II WŚ - Andrew's Page

t="69">

p.s.2001.03.24

PzKpfw - II Sd Kfz 121 ( Panzerkampfwagen II)

- typ czołgu lekkiego

W pierwszych trzech latach wojny podstawowy niemiecki czołg. Początkowo zaprojektowany wyłącznie jako pojazd treningowy i szkoleniowy jednak z powodu opóźnień w produkcji PzKpfw III i IV musiał zostać wprowadzony do służby i brał udział we wszystkich niemieckich kampaniach. Choć wraz z rozpoczęciem działań wojennych nie spełniał on podstawowych wymagań ówczesnego pola walki ( słabe opancerzenie, mała siła ognia ) to jednak walnie przyczynił się do dalszego rozwoju niemieckiej broni pancernej.

W lipcu 1934 roku niemiecki Urząd Uzbrojenia Armii (Heereswaffenamt) ogłosił zapotrzebowanie na lekki czołg, który miał być uzupełnieniem lekko uzbrojonego czołgu PzKpfw I w wojskach pancernych. W założeniach konstrukcyjnych masa pojazdu sięgać miała 10 t, a uzbrojenie powinno składać się z armatki 20 mm. Na początku 1935 roku chęć podjęcia się tego zadania zgłosiły firmy: Krupp z Essen, MAN z Norymbergi i Henschel z Kassel. Z pośród nich MAN i Henschel dostarczyły jedynie projekt podwozia. Firma Krupp przedstawiły własne prototyp nazwany wówczas LaS 100 (Landwirtschaftlicher Schlepper - ciągnik rolniczy), później nazwę zmieniono na 2 cm MG Panzerwagen lub VK 622 (Versuchkraftfahrzeug) do oceny specjalistów wojskowych. Był to jedynie trochę przerobiony projekt czołgu PzKpfw I. Ponieważ żaden z projektów nie spełniał wymagań w stopniu zadawalającym postanowiono skorzystać z pośredniego rozwiązania i wybrano podwozie firmy MAN oparte na brytyjskim podwoziu typu Carden-Loyd i kadłub firmy Daimler-Benz. Pierwszy stalowy prototyp oddano do testów w październiku 1935 roku. Od lata 1935 do maja 1936 roku firma MAN wyprodukowała 10 pojazdów nazwanych Ausf a1.

Największym mankamentem nowego czołgu było jego opancerzenie, które było bardzo cienkie (osiągało od 5 do 13 mm) i nie zapewniało prawie żadnej ochrony, nie przebijały jej jedynie pociski karabinowe. Słabe było również uzbrojenie główne - 20 mm działko, które już na początku wojny okazało się nie wystarczające. Począwszy od modelu Ausf a1, aż do Ausf F wszystkie wozy uzbrojone zostały w automatyczne działko 20 mm KwK 30 L/55 ( wersja rozwojowa przeciwlotniczego działka 20 mm FlaK 30 ) umieszczone z lewej strony wieżyczki i mogące wystrzelić 280 pocisków na minutę. Do celowania używano celownika typu TZF4. Po prawej stronie umieszczono współosiowy karabin maszynowy 7,92 mm MG34. Wewnątrz kadłuba mieściło się 180 pocisków do działa w 10 okrągłych magazynkach oraz 2250 pocisków do kaemu w 17 taśmach. Niektóre czołgi zostały także wyposażone w miotacze granatów dymnych dla własnej osłony. Załoga składała się z 3 ludzi: kierowcy siedzącego z przodu kadłuba, dowódcy-celowniczego siedzącego na siedzeniu w wieżyczce oraz ładowniczego i jednocześnie radio-operatora stojącego w wieżyczce. Komunikacja pomiędzy nimi odbywała się za pomocą rury głosowej. Natomiast do komunikacji zewnętrznej służyła radiostacja 10-watowa typu FuG5 USW. Zawieszenie stanowiło zmodyfikowaną wersję z czołgu PzKpfw I i składało się z 3 par kół drogowych z każdej strony połączonych wspólnym dźwigarem. Od góry gąsienicę podtrzymywały 3 koła z każdej strony. Czołg napędzany był 6-cylindrowym, gaźnikowym silnikiem Maybach HL 57 TR o mocy całkowitej 130 KM chłodzonym cieczą i posiadał 6-biegową skrzynię biegów typu ZF Aphon SSG45. Zasięg operacyjny wozu dochodził do 200 km, prędkość jaką osiągał to 40 km/h. Ogółem na podwoziach noszących numerację 20001-20100 wyprodukowano 100 czołgów modeli Ausf a1, a2 i a3 (10 a1 do maja 1936, 15 a2 oraz 75 a3 od maja 1936 do lutego 1937). Wersja a2, różniła się od a1 systemem chłodzenia z prądnicą firmy Bosch RKC 130 i poprawioną wentylacją przedziału załogi. Wersja a3 nie posiadała bandaża gumowego na kołach podtrzymujących. Miedzy przedziałem załogi a silnikiem zamontowano ruchomą przegrodę. Koszt wyprodukowania jednego egzemplarza z uzbrojeniem wynosił 52 640 ówczesnych marek. Czołgi tych trzech wersji zostały wyprodukowane jedynie w celach testowych. W 1936 roku czołg otrzymał oznaczenie SdKfz 121.

Kolejnym przedprodukcyjnym modelem był Ausf b w którym starano się wyeliminować wady poprzedników. W pojeździe tym zmieniono system chłodzenia i wentylacji. Poważnym zmianom poddano też jego układ jezdny. Koła podtrzymujące gąsienicę miały mniejszą średnicę lecz większą szerokość. Zmieniono też system resorowania oraz kształt kół napędowych. Napędzany był silnikiem Maybach HL 62 TR, 6-cylindrowy o mocy 140 KM, który stał się standardem dla PzKpfw II. Spowodowało to wydłużenie kadłuba o 38 cm w stosunku do poprzedników. Reszta parametrów była taka sama. Zasięg zmniejszył się do 190 km na drodze i 125 w terenie. Zakłady MAN i Daimler-Benz wyprodukowały w sumie od lutego do marca 1937 roku tylko 25 sztuk tych pojazdów na podwoziach o numerach 21001-21025.

W marcu 1937 roku pojawiła się jeszcze jedna wersja czołgu - Ausf c. Pojazd posiadał zmodyfikowane zawieszenie z pięcioma niezależnymi dużymi kołami jezdnymi na półresorze eliptycznym zamocowanym do kadłuba, które stały się standardem dla następnych kilku wersji, które tylko nieznacznie różniły się od tego modelu. Dodano również jedno koło podtrzymujące. Zwiększono też średnicę kół napędowych i napinających. Jego pancerz miał grubość 6-16 mm i został wzmocniony pancernymi płytami 20 mm dopiero w maju 1940 roku po przykrych doświadczeniach z września 1939 roku. Napędzany był silnikiem Maybach HL 62 TR z 6-biegową skrzynią biegów typu ZF Aphon SSG46. Masa czołgu wzrosła do 8900 kg. Produkowany był z podwozi o numerach 21101-23000.

PzKpfw II Ausf A

Pierwsza wersja produkcyjna czołgu PzKpfw II. Jego produkcja rozpoczęła się w połowie 1937 i trwała do końca 1939 roku. Do marca 1938 roku 20 czołgów miesięcznie produkowała fabryka Henschel. Następnie produkcję przeniesiono do fabryki Alkett. Był niemal identyczny jak Ausf c. Wykorzystano w nim zmodyfikowany silnik 6-cylindrowy Maybach 62 TRM o mocy 140 KM przy 2600 obr/min, górnozaworowy, czterosuwowy, rzędowy, chłodzony cieczą. Zastosowano w nim zsynchronizowaną skrzynię biegów ZF Aphon SSG46. Jego waga wynosiła 8,9 t. Załoga składała się z 3 ludzi. Wozy te produkowano na podwoziach o numerach 23001-24000.

PzKpfw II Ausf B

Była produkowana równocześnie z wersją Ausf A i różniła się od niej wyłącznie technologią produkcji. Koszt wyprodukowania jednego pojazdu bez uzbrojenia wynosił 38 tyś ówczesnych marek. Wozy te produkowano na podwoziach o numerach 24001-26000.

PzKpfw II Ausf C

Wersja ta posiadała znacznie wzmocniony pancerz w stosunku do Ausf A i B. Wzmocniono jarzmo broni do 14,5 mm i 20 mm, płyta czołowa kadłuba miała pancerz grubości 20 mm, przód kadłuba tworzyły dwie spawane płyty o grubości 14,5 i 20 mm. Zmodyfikowano także właz główny zastępując go okrągłą wierzą. Wozy te miały poprawiony układ chłodzenia silnika. Szczeliny obserwacyjne dla załogi osłonięte były szkłem pancernym o grubości 50 mm. Były produkowane na podwoziach o numerach 26001-27000 do końca 1939 roku.

PzKpfw II Ausf D/E

Produkowany przez firmę MAN od maja 1938 roku do sierpnia 1939 jako lekki czołg dla jednostek kawaleryjskich. Z podwozi o numerach 27001-28000 wyprodukowano 143 te czołgi. Zamontowano w nich nieudany typ podwozi posiadający 5 dużych samonośnych kół, wzorowanych na brytyjskich podwoziach Christie oraz nowy kadłub, wierzę pozostawiając nie zmienioną. Napędzane silnikiem Maybach HL 62 TRM o mocy 140 KM z 7-biegową skrzynią biegów typu Variorex VG 102128, osiągały szybkość 55 km/h. Jedyną różnicą pomiędzy Ausf D i Ausf E była średnica kół nośnych. Pancerz posiadał grubość 5-30 mm. Służyły w warunkach bojowych jedynie podczas Kampanii Wrześniowej 1939 roku w składach 2 i 3 lekkich dywizji. Z linii zostały wycofane w marcu 1940 roku. Pozostałe podwozia użyte zostały do produkcji czołgu z miotaczem płomieni Flammpanzer II SdKfz 122 i działa przeciwpancernego Marder II SdKfz 132.

PzKpfw II Ausf F

Powstał w firmie FAMO po zmodyfikowaniu wersji Ausf C w 1941 roku jako lekki czołg rozpoznawczy. W sumie od marca 1941 roku do grudnia 1942 roku wyprodukowano 524 takie pojazdy z podwozi o numerach 28001-29400. Był ostatnim wariantem podstawowej wersji PzKpfw II. Wersja ta posiadała zmieniony kształt kadłuba na którym dospawano kątowniki chroniące mechanizm obrotowy wieży przed zablokowaniem się na skutek trafienia. Posiadał też płytę czołowa przez cała szerokość kadłuba. Jego uzbrojenie było takie samo jak w poprzednich modelach choć niektóre egzemplarze uzbrojono w nowsze działko 20 mm KwK 38 L/55. Koszt wyprodukowania czołgu bez uzbrojenia wynosił 49 228 ówczesnych marek, a z uzbrojeniem 52 728 marek. Pozostałe podwozia posłużyły do produkcji dział przeciwpancernych Marder II oraz haubic samobieżnych Wespe.

PzKpfw II Ausf G

Kadłub i wierzę tej wersji opracowały zakłady Daimler-Benz. Od kwietnia 1941 roku do sierpnia 1942 roku firma MAN wyprodukowała zaledwie 12 tych wozów oznaczonych symbolem VK 901 na podwoziach o numerach 15000-150075. Wyprodukowano też 27 samych wierz, które następnie wykorzystano jako stały element fortyfikacji. Oparty został na modelu Ausf D by zastąpić wersję Ausf F. Posiadł nowy typ zawieszenia składający się z 5 dużych kół nośnych umieszczonych na osiach o różnej długości tak, że nachodziły one na siebie. Napęd stanowił silnik Mayach HL 45 o mocy 150 KM. Nie zdecydowano się na produkcję seryjną. Pancerz czołowy wierzy i kadłuba wynosił 30 mm, boczny i tylny 14,5 mm. W styczniu 1942 roku 2 czołgi tego typu przezbrojono w działo 50 mm Pak 38 L/60 i wysłano na testy na Front Wschodni. Planowano także 8 tych czołgów wysłać na pokładach szybowców Me-321 na Maltę.

PzKpfw II Ausf H

Firma MAN wyprodukowała zaledwie jeden prototyp oznaczony symbolem VK 903, który powstał poprzez zamontowani nowego silnika Maybach HL 66P o mocy 200 KM na czołgu Ausf G. Czołg miał osiągać prędkość do 60 km/h. Planowano zbudować ok. 200 tych pojazdów, a pierwsze 20 miały być gotowe do grudnia 1942 roku. Miał być ulepszoną wersją Ausf G, jednak prace nad nim zawieszono. Na początku 1943 roku padła nawet propozycja by model ten przerobić na działo przeciwpancerne uzbrojone w armatę 75 mmPaK 42 L/70 i nazwaną Kugelblende lecz nic z tego nie wyszło.

PzKpfw II Ausf J

Już 22 grudnia 1939 roku fabryka MAN otrzymała zamówienie na pierwszych 30 czołgów tej wersji oznaczonej symbolem VK 1601. Prototyp powstał w czerwcu 1940 roku. Od kwietnia 1941 roku do sierpnia 1942 roku wyprodukowano tylko 22 te czołgi na podwoziach o numerach 150201-150222, a następnie produkcję przerwano anulując zamówienie na dalsze 100 sztuk. Jego opancerzenie czołowe dochodziło do 80 mm, a boczne i tylne do 50 mm. Napędzany był silnikiem Maybach HL 45P. Według planu na 1941 rok, tzw. "Panzerprogramm 41" miała powstać 3500 tych maszyn mających spełniać rolę ciężej opancerzonego wozu rozpoznania. W 1943 roku 7 Ausf J wcielono do składu 12 DPanz. na Froncie Wschodnim. Na początku 1944 roku wszystkie wozy przerobiono i przystosowano do funkcji ściągania uszkodzonych pojazdów z pola walki.

PzKpfw II Ausf M

Od kwietnia 1941 roku do sierpnia 1942 roku firma MAN wyprodukowała zaledwie 4 czołgi oznaczone symbolem VK 1301. W odkrytej wierzy zamontowano działo 50 mm KwK 39/1 L/60, jednak prace nad tą wersją przerwano.

PzKpfw II Ausf L SdKfz 123 "Luchs" (Ryś)

Był finalnym produktem modelu PzKpfw II i do powstania tego modelu przyczyniły się prace nad wersjami G, H, J i M. We wrześniu 1939 roku zakładom MAN i Daimler-Benz powierzono zbudowanie podwozia i kadłuba dla nowego czołgu. Prototyp gotowy był dopiero w 1942 roku. Wersja ta oznaczona symbolem VK 1303 produkowana była przez zakłady MANa (podwozie) i Henschela (kadłub i wieżyczka) od września 1943 roku do stycznia 1944 roku. Z zamówionych 800 sztuk zdołano wyprodukować tylko 104 (133 ?) z podwozi o numerach 200101-200200. Głównie oparty na zmodyfikowanym zawieszeniu wersji Ausf G napędzany był silnikiem Maybach HL 66 P, 6-cylindrowym o mocy 180 KM i skrzynią biegów typu ZF Aphon SSG48. Ważył aż 13 t i jego zasięg na drodze wynosił 290 km. Załogę stanowiło 4 ludzi: dowódca , kanonier, kierowca i radio-operator. Do komunikacji służył nadajnik 80-watowy typu FuG12 MW. Pomiędzy sobą załoga komunikowała się korzystając z wewnętrznego interkomu. Uzbrojony był w działko 20 mm KwK 38 L/55 o szybkostrzelności 420-480 pocisków na minutę. Z armatą zsynchronizowany był celownik optyczny typu TZF6. Ok 31 tych wozów wyprodukowano z zamontowanym działem 50 mm KwK 39 L/60. Ten lekki czołg rozpoznawczy służył w linii aż do końca wojny. Pojazdy skierowane do jednostek na Front Wschodni miały zamontowana z przodu dodatkową płytę pancerną.

Pojazdy oparte na podwoziu Panzer II

Marder II (SdKfz 131 i 132) - samobieżne działa przeciwpancerne

Wespe (SdKfz 124) - samobieżna haubica

Sturmpanzer II Bison - samobieżne działo 150 mm

Beobachtungswagen II Ausf C - pojazd dowodzenia

Munitionsschlepper II - pojazd przewożący amunicję

Flammpanzer II Flamingo (SdKfz 122) - czołg z miotaczem płomieni

Schwimmpanzer II Ausf A-C - czołg pływający

Ladungsleger II - pojazd przewożący ładunek wybuchowy

Beobachtungswagen II - artyleryjski pojazd obserwacyjny

Dzisiaj czołgi tego typu można jeszcze zobaczyć m.in. w Muzeum Czołgów w Bovington w Wielkiej Brytanii, w Saumur we Francji, w Muzeum Sił Pancernych w Kubince pod Moskwą w Rosji, w Panzermuseum Munster w Niemczech, w Abesdeen w Maryland w USA oraz w muzeum w Belgradzie.

Działania bojowe:

Do jednostek pancernych czołgi te trafiły już wiosną 1936 roku. Po 1942 roku wycofane zostały z pierwszej linii i odtąd pełniły role pomocnicze oraz treningowe. Prawdopodobnie po raz pierwszy udział w walkach wzięły czołgi Ausf b z 88 batalionu pancernego Legionu Condor w Hiszpanii podczas wojny domowe w latach 1936-38. Następnie brały udział w aneksji Austrii i w zajęciu Czechosłowacji.

Główną rolę odegrały podczas Kampanii Wrześniowej w 1939 roku, gdzie w liczbie 1223 stanowiły trzon niemieckich sił pancernych. Brały udział m.in. w bitwach pod Mokrą, gdzie 1 DPanc straciła i 8 szt. oraz w bitwie nad Bzurą. Kilkadziesiąt tych czołgów straciły oddziały 4 DPanc podczas walk o Warszawę.

W latach 1940-41 nastąpiła reorganizacja oddziałów pancernych po której czołgom PzKpfw II wyznaczono wyłącznie rolę rozpoznawczą. W 1940 roku 18 czołgów w składzie 40 batalionu pancernego brało również udział w Kampanii Norweskiej jako wsparcie dla piechoty. 10 maja 1940 roku 920 tych wozów brało udział w Kampanii na Zachodzie. Następnie 260 czołgów brało udział w operacji "Marita" na Bałkanach. 22 czerwca 1941 roku podczas operacji "Barbarossa" w składach niemieckich dywizji znajdowało się ok. 782 PzKpfw II. Do letniej ofensywy w 1942 roku pozostało ich tylko 381, reszta padła ofiarą radzieckich dział. Podczas operacji "Cytadela" w służbie znajdowało się 107 tych czołgów. Od 1941 do 1943 roku walczyły w składzie Afrika Korps w Afryce Północnej. W 1942 roku większość tych czołgów została wycofana ze służby liniowej. W 1944 roku na Froncie Wschodnim służyło ich ok. 386, głównie w dywizjach pancernych SS. Podczas lądowania aliantów w Normandii w 1944 roku także walczyły PzKpfw II.