t="69">

p.s.2001.03.24

S

ŁÓDŹ LATAJĄCA

H6K "Mavis", Kawanishi

 Opis przygotował i nadesłał Filip Milowski 

                 Skonstruowana w 1936 roku, pod wyraźnym wpływem amerykańskich łodzi latających firmy Sikorsky, z których przejęto ogólny układ konstrukcyjny maszyny (czterosilnikowy górnopłat zastrzałowy z podwójnym usterzeniem). Jedna z najlepszych latających łodzi II wś, wyróżniająca się doskonałymi właściwościami morskimi. Był to samolot bardzo intensywnie używany od początku wojny na Pacyfiku. Do 1943 r. pełnił rolę konia roboczego lotnictwa Cesarskiej Marynarki Wojennej. Jego głównym zadaniem było patrolowanie rozległych obszarów Pacyfiku i wykrywanie wrogiej floty. Służba tych samolotów dostarczała cennych informacji nierzadko decydujących o losach bitew. Łodzie te mogły czuć się swobodnie na niebie tylko w początkowej fazie wojny. Później, gdy do walki włączały się samoloty naprowadzane radarem, H6K nie miały prawie żadnych szans w starciu powietrznym.

                 Historia powstania łodzi latającej Kawanishi H6K sięga początku 1933 r., kiedy to Kaigun Koku Hombu przekazała firmie Kawanishi założenia konstrukcyjne 8 Shi dla dwóch typów dużych łodzi latających. Niedługo potem w firmie opracowano projekty trzysilnikowej łodzi oznaczonej symbolem Q i czterosilnikowej oznaczonej R. W marcu 1933 r. zbudowano drewniane modele obu łodzi, które zostały poddane szczegółowym badaniom aero- i hydrodynamicznym. Prace trwały do września, kiedy to przerwano prace nad samolotami ze względu na niewielkie postępy. Jednocześnie nastąpił także istotny zwrot w koncepcji użycia projektowanych łodzi latających. Wprowadzenie do służby bombowców G3M1 umożliwiło ograniczenie zadań ofensywnych łodzi. Potwierdzono to w opracowanych w 1934 r. założeniach konstrukcyjnych 9 Shi. Wymagania w nich zawarte łączyły w sobie wyniki badań nad modelami Q i R oraz zawierały wyższe wymagania co do niektórych parametrów. Zasięg maksymalny został podniesiony do 4625 km (2500 Mm). Uzbrojenie ofensywne zredukowano z 2000 do 1000 kg, a strzeleckie ograniczono do 5 karabinów maszynowych. Określono również, że projektowana łódź ma być czterosilnikowym jednopłatem.

Wytwórnia Kawanishi do nowego zadania przygotowała się bardzo solidnie. Szef biura konstrukcyjnego Shizuo Kikuhara i Yoshio Hashiguchi, odpowiedzialny później za nadzór nad projektem, wysłani zostali na praktykę do brytyjskiej wytwórni lotniczej Short Brothers specjalizującej się w budowie łodzi latających. Po ich powrocie w listopadzie 1934 r. przystąpiono do prac projektowych. Nowa konstrukcja otrzymała oznaczenie fabryczne Typ S i wojskowe „Morska 9 Shi doświadczalna duża łódź latająca”.

Pierwszy prototyp łodzi latającej H6K1 ukończono na początku lipca 1936 r. W tym też miesiącu maszynę oblatano. Wyniki prób przeprowadzone przez pilotów wojskowych były zadowalające. Wskazano jednak na poprawę stateczności poprzecznej i podłużnej oraz jego własności hydrodynamicznych. Zażądano jednocześnie wzmocnienia jednostek napędowych, ponieważ maszyna nie miała odpowiedniej nadwyżki mocy. W związku z tym na kolejnych prototypach zwiększono rozpiętość lotek i przesunięto o pół metra do tyłu redan w celu poprawy właściwości hydrodynamicznych. Przeprojektowano również obrotową, grzbietową wieżyczkę strzelecką. Mimo iż zapadła już decyzja o wymianie silników to prototypy otrzymały jeszcze stare jednostki napędowe. Nowymi silnikami zostały Mitsubishi Kinsei 43 o mocy startowej 1000 KM (735 kW). Tak przeprojektowana łódź w pełni zadowoliła wojsko.

W połowie 1937 r. dwa pierwsze prototypy przekazano do Yokohama Kokutai w celu przeprowadzenia testów eksploatacyjnych. Kolejne dwa trafiły tam w styczniu 1938 r (były już wyposażone w nowe silniki). Opinie lotników z Yokohama Kokutai były entuzjastyczne, dlatego Kaigun Koku Humbu zdecydowało się na produkcję seryjną  H6K1. prototypy otrzymały oznaczenie H6K1 Model 1. Dziesięć egzemplarzy przedseryjnych było niemal identycznych  z prototypami. Wprowadzono jedynie zmiany w rozmieszczeniu uzbrojenia pokładowego tak by stało się ono bardziej funkcjonalne. Maszyny przedseryjne oznaczono H6K2 Model 2, a od kwietnia 1940 po zmianie systemu oznaczeń na H6K2 Model 11.

W styczniu 1939 roku cztery łodzie latające przebazowano do Ominato w celu wykonania testów eksploatacyjnych w ekstremalnie trudnych warunkach. W tym samym czasie nastąpił kryzys w stosunkach japońsko – radzieckich w rejonie Morza Ochockiego. Japończycy wykorzystali łodzie latające jako element demonstracji siły. Nowe łodzie były także wykorzystywane do patrolowanie wybrzeża Chińskiego podczas drugiego konfliktu japoński – chińskiego. Później przeniesiono sześć maszyn z Yokohama Kokutai w tropikalne warunki. Wykonywały one dalekodystansowe loty nierzadko połączone z pobieraniem paliwa z tankowca w rejonie południowego Pacyfiku. W trakcie działań załogi wykonywały dokumentację fotograficzną. Brytyjskich terytoriów, które niedługo później wykorzystano podczas działań wojennych.

Siódmy i ósmy egzemplarz łodzi z serii przedprodukcyjnej nie trafił do Yokohama Kokutai. Zostały one przekonstruowane na wersję lotniczą i wcielone do Wielkich Japońskich Linii Lotniczych (Dai Nippon Komu K.K.). Miały one usunięte wyposażenie bojowe i przekonstruowane wnętrze kadłuba, gdzie znalazło się miejsce dla 10 pasażerów oraz sypialnia dla kolejnych 4 i ładownia na fracht i pocztę. Dodatkowo samoloty otrzymały okrągłe okienka w przedziale pasażerskim i drzwi wejściowe w lewej burcie kadłuba. Łodzie latające w wersji cywilnej otrzymały oznaczenie H6K2-L. Obie łodzie obsługiwały połączenie Jokohama – Saipan – Palau i Palau – Truk – Ponape – Jaluit. Dalszy rozwój połączeń lotniczych został wstrzymany przygotowaniami do wojny. Po wybuchu wojny tak jak wszystkie pozostałe samoloty Dai Nippon Koku K.K. zostały zmobilizowane i zorganizowane w 5. i 6. jednostkę transportową w rejonie Jokohama – Palau – Jaluit. Podczas wojny nad Pacyfikiem wersje transportowe H6K otrzymały nazwę kodową Tillie.

Po wykonaniu dziesięciu egzemplarzy przedseryjnych H6K2, zakłady Kawanishi przystąpiły do budowy dwóch łodzi oznaczonych H6K3 Model 12. Były to specjalne samoloty sztabowe służące do transportu wyższych oficerów marynarki wojennej. Skorzystano tu z doświadczeń przy budowie H6K2-L. Usunięto grzbietową wieżyczkę strzelecką, lecz pozostawiono tylne stanowisko ogniowe.

Pierwszą wersją seryjną była H6K4 Model 22. Wersja ta zawierała szereg ulepszeń będących rezultatem eksploatacji poprzednich maszyn w Yokohama Kokutai. Zwiększono pojemność zbiorników paliwa do 13 409 litrów w celu zwiększenia zasięgu. Umożliwiały one wykonywanie lotów trwających nawet 27 godzin. Obrotowa grzbietowa wieżyczka została zastąpiona przez stanowisko z ruchomym karabinem maszynowym Typ 92. Przedłużono ogon samolotu w celu zamontowania działka 20 mm Typ 99 Model 1. Dodano dwa 7,7 karabiny maszynowe w bocznych, kroplowych stanowiskach w kadłubie. Pierwsze seryjne maszyny tego typu pochodzące z fabryki w Naruo wyposażano w silniki gwiazdowe Mitsubishi Kinsei 43, a od sierpnia 1941 r. zastosowano Mitsubishi Kinsei 46. Samolot wyposażony w te silniki otrzymał oznaczenie H6K4 Model 23.

Do 15 listopada liczba łodzi latających w Yokohama Kokutai przydzielonego do 24. Flotylli Powietrznej wzrosła do 24 łodzi. Bazą jednostki były Wyspy Marshalla. Samoloty śledziły stamtąd ruch amerykańskiej Floty Pacyfiku. W tym czasie utworzono również drugi korpus powietrzny Toko Kokutai liczący również 24 maszyny. Jednostkę tę przydzielono do 21. Flotylli Powietrznej bazującej na Tajwanie, której zadaniem było zniszczenie amerykańśko-filipińskich sił powietrznych na Filipinach. W listopadzie na Saipanie utworzono 8. Kokutai, który prócz wodnosamolotów E7K i E8N1 wyposażono w łodzie H6K4. Po wykonaniu zadań rozpoznawczych jednostkę przemianowano na 18. Kokutai i H6K4 wycofano z jej składu. Do chwili wybuchu wojny nad Pacyfikiem utworzono Sasebo Kokutai wyposażony w 15 H6K. Nie osiągnął on jednak gotowości bojowej do chwili wybuchu wojny i nie wziął udziału w pierwszych akcjach. Trzy inne maszyny należały do Yokosuka Kokutai na wyspach macierzystych i służyły do dalekiego patrolowania. Łącznie 7 grudnia 1941 r., marynarka japońska posiadała 66 maszyn tego typu.

Przed wojną na zlecenie Wielkich Japońskich Linii Lotniczych zakłady Kawanishi wyprodukowały 16 cywilnych łodzi H6K2-L. Ich konstrukcja bazowała jednak na płatowcu H6K4 z silnikami Mitsubishi Kinsei 43. Oprócz tego Cesarska Marynarka Wojenna zamówiła dla swoich potrzeb 20 maszyn w wersji transportowej z silnikami Mitsubishi Kinsei 46. Otrzymały one oznaczenie H6K4-L. Od poprzednich wariantów transportowych wersja ta różniła się właściwie tylko silnikiem.

Od pierwszego dnia wojny H6K były bardzo aktywne. Prowadziły dalekie rozpoznanie i również naloty bombowe. 13 grudnia 1941 r. H6K4 z Toko Kokutai zbombardowały holenderski okręt bazę wodnosamolotów Heron. Dwa dni później trzy H6K z tej samej jednostki wykonały nalot bombowy na wyspę Cebu. Tego samego dnia z podobną misją wyruszyły na nocny nalot na wyspę Wake dwa H6K4 z Yokohama Kokutai. Nad wyspą łódź pilotowana przez bosmana Nakano została mimo trudnych warunków zestrzelona przez Wildcata. 20 i 21 grudnia łodzie latające z Toko Kokutai wraz z innymi samolotami wykonywały ataki bombowe na lotniska amerykańskie na Filipinach. Następnego dnia trzy łodzie latające z tej samej jednostki zgłosiły zatopienie w pobliżu Cebu statku o pojemności 5000 t. 28 grudnia łodzie z Toko Kokutai uszkodziły amerykański niszczyciel Peary. W pobliżu Jawy., a dwa dni później zgłosiły zatopienie statku w pobliżu Cebu. Na początku 1942 r. łodzie wykonywały ataki na Rabaul. 4 i 5 stycznia łodzie z Yokohama Kokutai zrzuciły lekkie bomby na lotnisko Vukanau, w wyniku czego zniszczeniu uległy dwa samoloty. 7 stycznia w trakcie lotu bojowego z nieznanych przyczyn rozbiła się maszyna kmdr. Aizawy z Toko Kokutai. Cała załoga poniosła śmierć. Pozostałe łodzie wraz z G4M1 zbombardowały lotnisko na wyspie Amboina lekkimi bombami przeciwpiechotnymi. W lutym amerykańskie lotniskowce wykonały kilka rajdów na opanowane przez japończyków terytoria. 2 lutego podczas ataku samolotów pokładowych z lotniskowca Yorktown na wyspę Makin zniszczone zostały dwa Mavisy z Yokohama Kokutai. Kolejną łódź znajdującą się na patrolu zestrzeliły myśliwce osłony z zespołu. 20 lutego H6K4 wykryły zbliżający się do Rabaul zespół okrętów na czele z lotniskowcem Lexington. Naprowadzane radarem myśliwce zestrzeliły dwie łodzie. Kolejne straty Yokohama Kokutai poniósł podczas ataku amerykańskich samolotów pokładowych z lotniskowca Enterprise na wyspę Wake. Zniszczono dwie zakotwiczone H6K4 a kolejna padła łupem myśliwców osłony.

W kwietniu 1942 łodzie pojawiły się nad Oceanem Indyjskim, celem rozpoznania sił Royal Navy przed planowanym rajdem japońskich lotniskowców na ten obszar. Do wykonania zadania wyznaczono 7 H6K4 z Toko Kokutai. 1 kwietnia trzy łodzie startujące z Port Blair wykonały zwiad nad Cejlonem. Przez najbliższy miesiąc kontynuowały one loty nad Oceanem Indyjskim atakując, zwykle nieskutecznie aliancka żeglugę. W maju 1942 r. Yokohama Kokutai aktywnie uczestniczył w bitwie na Morzu Koralowym. 5 maja H6K4 wykryła amerykański zespół składający się z dwóch lotniskowców, lecz została zestrzelona nim wysłała wiadomość. Następnego dnia nie wykryta H6K4 śledziła przez 4 godziny zespół kontradmirała Fletchera składając regularne meldunki. Informacje te jednak dotarły do dowódcy japońskiego z 24 godzinnym opóźnieniem.

Wraz z upływem czasu skuteczność H6K4 spadała. Rosnący opór aliantów powodował konieczność wyposażenia łodzi latających w opancerzenie i przede wszystkim w samouszczelniające się zbiorniki paliwa. Jednak zakłady Kawanishi nie zdecydowały się na gruntowna przebudowę łodzi. Początkowo planowano zakończyć produkcję H6K na 120 egzemplarzach, lecz opóźnienia programu następcy, czyli H8K skłoniły zakład do opracowania kolejnej wersji. Pod koniec 1941 r. 119 egzemplarz H6K wyposażono w silnik Mitsubishi Kinsei 51 o mocy startowej 1300 KM (956kW). Otwarte stanowisko strzeleckie karabinu maszynowego na dziobie zostało zastąpione przez obrotową wieżyczkę umieszczoną za kabiną pilotów. Nową wersję oznaczono H6K5 Model 23. Do lutego 1942 r., kiedy to uruchomiono produkcję H8K wyprodukowano jedynie 36 H6K5 i 127 H6K4.

W kwietniu 1942 r. wszystkie operacyjne H6K zostały skoncentrowane w Yokohama, Toko i 14. Kokutai. W sierpniu Yokohama Kokutai został prawie całkowicie unicestwiony podczas desantu na Wyspy Salomona. Amerykańskie samoloty pokładowe z lotniskowca Wasp zniszczyły wczesnym rankiem 7 H6K4 zakotwiczonych w pobliżu wyspy Tulagi. Począwszy od połowy 1942 r. H6K były powoli wypierane z jednostek bojowych przez H8K. W 1943 większość H6K przesunięto do zadań patrolowych. Na przełomie 1942 i 1943 roku co najmniej trzy samoloty jako pierwsze z lotnictwa marynarki zostały wyposażone w radar do przeszukiwania powierzchni morza. Anteny nadawcze i odbiorcze umieszczone zostały na dziobie i pod skrzydłami. Mimo wycofywania H6K z jednostek rozpoznawczych w 1944 r. stanowiły one nadal uzupełnienie stanów rozpoznawczych Kokutai. Znajdowały się na uzbrojeniu: 851 (ex Toko), 801 (ex Yokohama), 802 i 901 Kokutai. Dopiero w ostatnim roku wojny Mavisy całkowicie przesdunięto do zadań patrolowych. Łodzie z 901 Kokutai działały w ramach 1 Floty Eskortowej zwalczającej nieprzyjacielskie okręty podwodne. Po zakończeniu wojny nieliczne ocalałe Mavisy służyły do zadań transportowych.

Dane techniczne:

Rok wprow. - 1936

Ilość prod. (szt.) - 215 (H6K4 Model 22 – 127 szt.)

Prędkość (km/h)- 339 (H6K1); 332 (H6K2); 362 (H6K3); 340 (H6K4); 385 (H6K5)

Pułap (m)– 7600 (H6K2); 9610 (H6K4); 9560 (H6K5)

Masa własna (t) – 10025 (H6K1); 10340 (H6K2); 12025 (H6K2-L); 11710 (H6K4); 12380 (H6K5)

Masa startowa (t) – 15700 (H6K1); 16000 (H6K2); 17100 (H6K2-L); 17000 (H6K4); 17500 (H6K5)

Uzbrojenie – 3 ruchome km 7,7 mm Typ 97 na dziobie, w wieżyczce grzbietowej i ogonowej (H6K1, H6K2);
4 ruchome km 7,7 mm Typ 92 na dziobie, na grzbiecie, i w bocznych stanowiskach strzeleckich oraz działko 20 mm Typ 99 Model 1 w wieżyczce ogonowej (H6K4, H6K5)
Wersje transportowe nie miały uzbrojenia

Udźwig – 1000 kg (2x500; 4x250; 12x60 lub dwie torpedy po 800kg każda)

Załoga – 9 lub 8 + od 10 do 18 pasażerów w wersjach transportowych

Zasięg normalny (km) – 3420 (H6k1); 4130 (H6K2); 4330 (H6K2-L); 4800 (H6K4); 4940 (H6K5)

Zasięg maksymalny (km) - 5000 (H6K2); 6080 (H6K4); 6770 (H6K5)

Czas trwania lotu – 25,8 h (H6K4)

Wymiary - rozpiętość – 40,0 m, długość – 24,9 m (H6K1-H6K2); 25,625 m (H6K4-H6K5), wysokość – 6,27 m, powierzchnia nośna - 170 m².

Zespół napędowy - 4 9-cio cylindrowe chłodzone powietrzem silniki gwiazdowe Nakajima Hikari 2 o mocy startowej 840KM (618 kW), śmigła metalowe trójłopatowe o zmiennym skoku (prototyp);
4 14-to cylindrowe chłodzone powietrzem silniki gwiazdowe Mitsubishi MK8D Kinsei 43 o mocy startowej 1000KM (735 kW), śmigła metalowe trójłopatowe o zmiennym skoku i średnicy 3,2 m (H6K1-H6K4 Model 22);
4 14-to cylindrowe chłodzone powietrzem silniki gwiazdowe Mitsubishi MK8D Kinsei 46 o mocy startowej 930KM (684 kW), śmigła metalowe trójłopatowe o zmiennym skoku o średnicy 3,2 m (H6K4 Model 23 i H6K4-L)
4 14-to cylindrowe chłodzone powietrzem silniki gwiazdowe Mitsubishi MK8E Kinsei 51 o mocy startowej 1300KM (956 kW), śmigła metalowe trójłopatowe o zmiennym skoku o średnicy 3,2 m (H6K5)

Pojemność zbiorników paliwa (l) - 7765 (H6K1-H6K3); 13409 (H6K4); 13414 (H6K5)

Udźwig bomb – 310kg (Ia); 400kg (Ib); 500kg (IIa, c, d); 800kg (IIb)