t="69">
p.s.2001.03.24
S
SAMOLOT BOMBOWY
Liore et Olivier 451
Całkowicie metalowy, dwusilnikowy, czteroosobowy średni bombowiec francuski. Jak na swoją klasę był to dobry, szybki, zwrotny i nowoczesny samolot. Miał szansę odegrać bardzo dużą rolę w kampanii 1940 roku, lecz ze względu na opieszałość w produkcji i słabe oswojenie się z nim załóg nie spełnił pokładanych w nim nadziei.
Na początku lat 30-ch w myśl rozbudowy francuskiego lotnictwa Armee de l'Air (tzw. Plan I) ogłoszono zapotrzebowanie na pięciomiejscowy, dwusilnikowy ciężki bombowiec. Wymagana prędkość wynosiła 400 km/h z ładunkiem 1000 kg a zasięg 900 kilometrów. Wyzwanie podjęło 5 firm: Amiot, Bloch, Latecoere, Romano i Liore et Olivier. Ponieważ żadna z firm nie była w stanie na czas skonstruować gotowego prototypu Service Technique Aeronautique zmodyfikowała nieco wymagania w roku 1936. Teraz miał to być samolot 4 miejscowy w którym zastosowano by najnowsze silniki i działko 20 mm do obrony tylnej części, a prędkość wzrosła do 470 km/h. W tym też czasie Plan I został zastąpiony Planem II w którym bombowce 4-miejscowe zostały przeklasyfikowane z ciężkich na średnie. Na nowe wymagania mogła odpowiedzieć prototypem jedynie firma Lorie et Olivier prototypem samolotu LeO 45. A było o co walczyć ponieważ zamówienie mogło opiewać na ok. 1000 samolotów.
Konstruktorem samolotu LeO 45 był Pierre-Ernest Mercier. Jego samolot był całkowicie metalowym dolnopłatem o konstrukcji półskorupowej. Załoga składała się z 4 ludzi: z przodu kadłuba w bogato oszklonym dziobie miał stanowisko bombardier-nawigator, pilot zasiadał w dalej na górze położonej kabinie, jeszcze dalej w głębi kadłuba swoje pomieszczenie miał radiotelegrafista-strzelec, obsługujący wysuwaną wieżyczkę pod kadłubem, jeszcze dalej z tyłu kadłuba na górze w kabinie zasiadał tylny strzelec obsługujący działko 20 mm. Płat skrzydła miał trapezowy obrys i dzielił się na 4 części. Wewnątrz skrzydeł znajdowały się zbiorniki z paliwem. Na końcu ogona znajdował się statecznik poziomy z zamocowanymi na końcach dwoma statecznikami pionowymi. W gondolach umieszczonych w skrzydłach zamontowano dwa silniki 14-cylindrowe o układzie podwójnej gwiazdy Hispano Suiza 14 AA 06/07 o mocy 1135 KM każdy. Śmigła były trójłopatowe firmy Hamilton Standard.
Prototyp ukończono pod koniec 1936 roku, a 16 stycznia 1937 roku pierwszy raz wzniósł się w powietrze. Pilotem oblatywaczem był Jean Doumerc. Już pierwszy lot przyniósł zastrzeżenia co do stateczności. W związku z tym wydłużono ogonowy statecznik poziomy, a stateczniki pionowe opuszczono do dołu. Przy okazji śmigła zaopatrzono w aerodynamiczne kołpaki. Po kolejnych próbach okazało się, że silniki są zbyt słabe i wymagają częstej wymiany. W między czasie w wyniku nacjonalizacji 20 lutego 1937 roku firma stała się częścią państwowego koncernu SNCASE. Latem 1937 roku prototyp wykazał się znakomitymi osiągami: prędkość maksymalna na wysokości 4000 metrów wzrosła do 480 km/h, a w locie nurkowym osiągał do 624 km/h. Teraz prototyp oddano do ośrodka wojskowego CEMA, gdzie loty na min rozpoczęli piloci wojskowi. Ponieważ samolot nadal wykazywał sporo braków konstrukcyjnych, wrócił do fabryki i w grudniu 1937 roku by poprawić mu aerodynamikę zmieniono mu osłony silników dzięki czemu mógł osiągać prędkości rzędu 500 km/h. W międzyczasie zaczęły wpływać pierwsze zamówienia. Ciągle problem stanowił słaby silnik, więc pod koniec sierpnia 1938 roku zamontowano w prototypie o wiele lepsze silniki Gnome Rhone 14N 20/21 o mocy 1044 KM każdy. We wrześniu 1938 roku w ośrodku CEMA wznowiono loty i w końcu w lutym 1939 roku oficjalnie testy te zakończono i zlecono rozpoczęcie produkcji seryjnej.
29 listopada 1937 roku do SNCASE przyszło pierwsze zamówienie na 20 maszyn seryjnych, które następnie rozszerzono do 40 sztuk. Pomimo, że samolot nadal znajdował się w fazie prototypu, kolejny kontrakt wpłynął latem 1938 roku i opiewał na 100 samolotów. Jednak testy nad prototypem trwały nadal i spowodowały spore opóźnienie oddania go do produkcji. Problemem stały się też śmigła, których ciągle było za mało. Pierwszy seryjny samolot LeO 451 został ukończony jesienią 1938 roku i wystawiony w salonie lotniczym w Paryżu. Oblatano go w marcu 1939 roku choć produkcja trwała już na dobre w zakładach w Clichy i Levellois, a końcowy montaż wykonywały zakłady w Villacoublay. W związku z zagrożeniem wybuchem wojny w lotnictwo wojskowe zamówiło w lutym 1939 roku 100 maszyn. W marcu zamówienie to wzrosło o kolejne 502 szt. Zamówienie na 20 szt. złożyła też Grecja, lecz z powodu wojny żaden nie dotarł do odbiorcy. Z powodu nieregularności dostaw silników składano zamówienia na samoloty różnych wersji z silnikami angielskimi czy amerykańskimi. Na początku 1940 roku lotnictwo francuskie zamówiło jeszcze 150 maszyn, a trochę później kolejne 358 lecz w wersji LeO 458. W trakcie całej produkcji samolot podlegał ciągłym modyfikacjom.
Seryjny egzemplarz posiadał 14-cylindrowe silniki Gnome Rhone 14N 38/39, chłodzone powietrzem w układzie podwójnej gwiazdy i o mocy 1155 KM. Ogonowe stateczniki pionowe były bardziej obłe w stosunku do prototypu. Jego uzbrojenie składało się ze stałego kaemu 7,5 mm MAC wz.34 w spodniej części kadłuba po prawej stronie i obsługiwanego przez bombardiera-nawigatora. Taki sam kaem znajdował się również w dolnej części kadłuba z przodu w wysuwanym stanowisku. Z tyłu kadłuba na górze zainstalowano działko 20 mm Hispano Suiza 404 z bębnowymi zasobnikami na 60 naboi. W późniejszych seriach działko 20 mm uzupełniały 2 sprzężone kaemy 7,5 mm. Komora bombowa mieściła 5 bomb po 200 kg, a zasobniki w skrzydłach 2 bomby po 500 kg. Samolot posiadał również pilota automatycznego typu Smith-Jaeger.
Pierwsze samoloty dotarły do jednostek dopiero w lipcu 1939 roku, a w momencie wybuchu wojny lotnictwo posiadało ich zaledwie 10. Przyczyną tak powolnego dostarczania samolotów do odbiorcy były braki różnych podzespołów (śmigła, silniki, uzbrojenie) dostarczanych do fabryki przez małych wytwórców i przyczyniało się to do ogólnego bałaganu. Poza tym brakowało czasu na odpowiednie szkolenie pilotów i przekonanie ich do nowej maszyny. Do końca działań wojennych w 1940 roku zdążono wyprodukować 452 samoloty. Po kapitulacji za zgodą Niemców produkcje wznowiono już z pewnymi zmianami dotyczącymi stateczników pionowych i uzbrojenia. Jako standard wprowadzono też specjalne zasobniki pozwalające bombardować z lotu ślizgowego. Po wprowadzeniu tych zmian w sierpniu 1941 roku zlecono budowę 225 dalszych samolotów i do listopada 1942 roku wyprodukowano ich 102 sztuki.
Samolot próbowano produkować w różnych wersjach i o różnym zastosowaniu. Przed wojną zmówiono 5 samolotów LeO 457 przeznaczonych do lotów na dużych wysokościach z silnikami Hispano Suiza 12Z i kabiną ciśnieniową dla 3 osób. W chwili kapitulacji nie był gotowy nawet prototyp. Marynarka również zainteresowała się samolotem i zamówiła dla siebie 48 maszyn oznaczonych jako LeO 451M lub 456. Samoloty te miały mieć pod skrzydłami poduszki mogące utrzymać je na wodzie. Zdążono wyprodukować tylko jeden egzemplarz, który służył potem w eskadrze patrolowej. Dla marynarki opracowano również model LeO 451 Demineur wyposażony w generator pola magnetycznego do detonowania z powietrza min morskich. Wersja LeO 454 to samolot z silnikami brytyjskimi Bristol Herkules, jednak nie ukończono nawet prototypu. Nie ukończono również prototypu LeO 458 napędzanego amerykańskimi silnikami Wright GR-2600-A5B Cyclone mimo, że zamówienie opiewało na 199 szt. Do wybuchu wojny wyprodukowano również prototyp wersji LeO 455 z silnikami Gnome Rhone 14R wyposażony w dwustopniowe sprężarki. Po kapitulacji powrócono do tego pomysłu jeszcze 2 razy. Ostatni raz był w 1944 roku gdy jedyny egzemplarz Niemcy wysłali na testy do Rechlina i słuch po nim zaginął. Chociaż Niemców francuskie samoloty nie interesowały to jednak obszerny kadłub samolotu 451 zwrócił ich uwagę. Zlecili oni Francuzom budowę wersji transportowej LeO 451T bez komory bombowej. Produkować je rozpoczęto w 1943 roku, jednak z powodu powolnej produkcji szybko z niej zrezygnowano. Niektóre maszyny już wyprodukowane rozesłano do kilku niemieckich jednostek. Kilka trafiło nawet w rejon Morza Śródziemnego. W 1943 roku zaprojektowano także wersję pasażerską LeO 451C, mogącą zabrać na pokład 20 pasażerów. Podobnie było z wersją LeO 451LC lub 459. Kolejny projekt LeO 452 miał być napędzany silnikami Hispano Suiza podobnie jak poprzednie nie został jednak zrealizowany.
Po wojnie samoloty te wykorzystywano w różnych celach: jako latające labolatoria, do prób rakietowych i bezzałogowych. Ostatnie samoloty tego typu latały jeszcze w 1957 roku.
W momencie ataku niemieckiego 10 maja 1940 roku w lotnictwie francuskim było już 222 tych samolotów. 7 z nich uległo zniszczeniu z powodu awarii, 87 było w remoncie lub kończono je składać, 12 było w jednostkach szkolnych a 22 zakonserwowano jako rezerwowe. Pozostałe 94 znajdowały się w swoich jednostkach, lecz tylko 54 nadawało się do służby. W czasie działań wojennych w 1939 i 1940 roku z pośród biorących udział w walkach 373 samolotów utracono 130.
Pierwsze samoloty trafiły do 31 Eskadry Bombowej i pochodziły z wcielonej w jej skład eskadry eksperymentalnej. Jako pierwsze w akcji bojowej wzięło udział 5 samolotów z dywizjonu GB-I/31 z Connante. Patrolowały one granicę francusko-niemiecką oraz zapuszczały się na teren wroga. Jeden z nich został zestrzelony 6 września 1939 roku przez niemiecki myśliwiec Bf 109D w okolicach Euskirchen. Kolejny uległ uszkodzeniu podczas lądowania. Pozostałe 3 latały do grudnia, dopóki jednostki nie przeniesiono do Lezignan. Do 10 marca 1940 roku w eskadrze było 10 tych samolotów. W maju 1940 roku weszła w skład 6 Grupy. 15 maja 1940 roku własna artyleria przeciwlotnicza przez pomyłkę strąciła jeden bombowiec z GB-II/31. 16 maja 1940 roku 12 samolotów z GB-II/31 wraz z innymi samolotami Grupy zbombardowało zmotoryzowane jednostki wroga w okolicach Montcornet niszcząc sporo pojazdów. Resztki samolotów ratowano przenosząc je na inne lotnisko. Po dostawie nowych maszyn eskadra znowu brała udział w walkach. Pod koniec walk przeniesiono ją na lotniska Chalon-sur-Saone i Til-Chatel.
12 EB była pierwszą jednostką całkowicie wyposażoną w te samoloty. Jej dywizjony GB-I/12 i GB-II/12 stacjonowały najpierw w Orleans Bricy, a potem w Caen-Carpiquetu. Wiosną 1940 roku eskadra posiadała 36 tych samolotów. 11 maja 1940 roku 6 maszyn z dywizjonu GB-I/12 i 4 z GB-II/12 w eskorcie myśliwców zaatakowało z wysokości 600 m mosty i drogi łączące Maastricht w Holandii z Tongeren w Belgii, którymi poruszały się niemieckie jednostki. Artyleria przeciwlotnicza zestrzeliła jeden z nich a pozostałe uszkodziła. Po powrocie na lotnisko okazało się że sprawny będzie z nich tylko jeden samolot. Następnie EB weszła w skład 6 Grupy. 16 maja 1940 roku 26 samolotów z GB-II/12 i GB-II/12 wraz z innymi samolotami Grupy zbombardowało zmotoryzowane jednostki wroga w okolicach Montcornet niszcząc sporo pojazdów. Parę godzin później niemieckie lotnictwo zaatakowało lotnisko Persan-Beaumont i zniszczyło większość LeO 451. Pozostałe 10 sprawnych maszyn 20 maja zaatakowały Niemców pod Peronne i St Quentin. 4 maszyny nie wróciły do bazy. Po dostawie nowych maszyn eskadra znowu brała udział w walkach. Pod koniec walk przeniesiono ją na lotniska Montbard i Tavaux.
11 EB 10 marca 1940 roku posiadała ich zaledwie 3 szt. W maju 1940 roku pozostała najdłużej w służbie jako jednostka posiadająca LeO 451. Po przeniesieniu na lotniska Marigny-le-Grand i Pont-sur-Yonne, dywizjony GB-I/11 i GB-II/11 stały się częścią 7 Grupy. 31 maja 4 maszyny z GB-I/11 wraz z samolotami z 6 Grupy bombardowały kolumny wroga w Amiens i Abbeville. Żadna z nich nie powróciła. Niezwykłym wyczynem popisał się strzelec pokładowy Grandchamp z GB-I/11 strącając 2 niemieckie myśliwce, gdy 6 czerwca 1940 roku w okolicach Chaumes 14 LeO 451 natknęło się na 10 niemieckich Bf 109. Na koniec działań eskadrę wcielono do 7 Grupy i przebazowano do Afryki. Po drodze bombowce zbombardowały jeszcze szlaki komunikacyjne koło włoskiego miasta Novi.
23 EB na wiosnę 1940 roku posiadała 5 tych samolotów. Po rozpoczęciu walk dywizjon GB-I/23 oddał swoje samoloty do dywizjonu GB-II/23, a sam przeszedł na bombowce Bloch. Następnie eskadra weszła w skład 7 Grupy. GB-I/23 na Blochach nie osiągnął sukcesów i z powrotem powrócił na LeO 451.
32 EB na wiosnę 1940 roku posiadała 5 tych samolotów, które pozostawiono w magazynie, a jednostkę przebazowano do Marakeszu, gdzie otrzymała inne samoloty.
W służbie Vichy:
Po zakończeniu działań w 1940 roku we Francji pozostało 183 samoloty, a 135 przebazowano do Afryki. Pierwszą akcją LeO 451 pod flagą Vichy był nalot na Gibraltar zorganizowany w ramach rewanżu za atak na Dakar. Po lądowaniu w Afryce aliantów poniższe jednostki przeszły na ich stronę i początkowo bombardowały oddziały włoskie i niemieckie a później spełniały funkcje pomocnicze. W 1943 roku wszystkie jednostki latające na tych samolotach rozwiązano. W Afryce pozostała pewna część samolotów służąca w jednostce szkolnej. Po zajęciu przez państwa osi terytorium Vichy 27 samolotów zagarnęli włosi, a kilka Niemcy.
31 EB oraz 12 EB po zakończeniu działań pozostały we Francji i po reorganizacji w samoloty LeO 451 wyposażone były jedynie GB-I/31 i GB-I/12. W czerwcu 1941 roku oba dywizjony zostały przebazowane do Syrii, gdzie walczyły z Brytyjczykami. Walki nie przyniosły sukcesów i resztki jednostek wycofano z powrotem do Francji.
11 EB po zakończeniu działań pozostała w bazach w Afryce. Po reorganizacji bombowce te pozostały jedynie w GB-I/11, który stacjonował w Oranie w Algierii.
23 EB po zakończeniu działań pozostała w bazach w Afryce w Meknes w Maroku.
25 EB stacjonowała w El Aouin w Tunisie. W czerwcu 1941 roku eskadra została przebazowana do Syrii, gdzie prawie uległa zniszczeniu. Następnie stacjonowała w El Aouin.
W 38 EB nowe samoloty LeO 451 znalazły się w 1941 roku.
Samoloty te posiadała również Grupa Rekonesansowa GR-I/22 stacjonująca w Rabacie w Maroku.
W 1941 roku samoloty te znalazły się również na stanie eskadr lotnictwa morskiego 6B i 7B.
Dane techniczne:
Rok wprow. - 1939
Ilość prod. - 750 szt.
Prędkość - 495 km/h
Pułap - 8000 m
Wznoszenie - 358 m/min.
Masa - standardowa 8713 kg, pełna bojowa - 11 400 kg.
Uzbrojenie - 1 działko 20 mm Hispano Suiza 404 i 2 kaemy 7.5 mm MAC 34
Udźwig - ? kg.
Załoga - 4
Zasięg - 2300 km
Wymiary - rozpiętość - 22,52 m, długość - 17,17 m, wysokość - 5,24 m, powierzchnia nośna - 68,00 m².
Silnik - 2 x Gnome Rhone 14N 48/49 o mocy 1049 KM każdy, 14-cylindrowe, gwiazdowe, chłodzony płynem