t="69">

p.s.2001.03.24

S

MYŚLIWIEC SZKOLNO-BOJOWY

CA-1/20 "Wirraway", Commonwealth

Konstrukcja australijska, zbudowana w czasie II wś. w Australii na podstawie amerykańskiej licencji. Nazwa pochodzi z języka Aborygenów. Był projektowany jako dwumiejscowy samolot szkolny, ale na początku wojny wykorzystywano go również (z katastrofalnymi skutkami) w charakterze myśliwca oraz lekkiego bombowca, mógł bowiem zabierać do kilkuset kilogramów bomb.

Powstała w 1936 roku firma Commonwealth Aircraft Corporation rozpoczęła w Australii jego budowę na licencji amerykańskiego samolotu NA-16. C.A.C postanowiła szukać samolotu w Ameryce Północnej, co wstrząsnęło rządami zarówno australijskim jak i brytyjskim, które uważały że ze względu na wielowiekowe więzy samolot taki powinien być przejęty tylko od Brytyjczyków. Jednym z głównych powodów wybrania do produkcji było to, że amerykański samolot spełniał wszystkie założenia przedstawione przez Australijskie Siły Powietrzne dla tego projektu. Brytyjczycy natomiast zaproponowali swój samolot Westland Lysander, który sporo odbiegał od tych założeń. W grudniu 1937 roku C.A.C na swoje potrzeby zajęła fabrykę obok General Motors Holden przy Fishermans Bend. Dla przykładu importowano 2 egzemplarze i nadano im numery seryjne A20 1 i A20 2. Wszystkie późniejsze maszyny miały numery seryjne od A20 3 do A20 755. Jedyne co różniło go od NA-38 to oprócz uzbrojenia zaokrąglony ster i kształt kokpitu w kadłubie. Budowano go w bardzo do siebie podobnych wariantach CA-1 (40 szt.), CA-3 (60), CA-5 (32), CA-7 (100), CA-8 (200), CA-9 (188), CA-10 (tylko projekt) , najbardziej zmieniony CA-16 (135) i morska wersja CA-20. W CA-10 ulepszono skrzydła by mógł zabrać większy ładunek i służył jako bombowiec. Pierwszy egzemplarz rodzimy wzbił się w powietrze w Melbourne 27 marca 1939 roku na oczach tłumów zgromadzonych przy Fishermans Bend w Victorii. W kwietniu 1938 roku Komisja Air Board nadała mu nazwę "Wirraway", co znaczy w tubylczym języku "wyzwanie". Samolot ten zamierzano wprowadzić na miejsce przestarzałego "Hawker Demon" w roli bombardującego myśliwca, aż do czasu gdy sam zostanie zastąpiony przez odpowiedniejszy samolot, jak można się domyślić Brytyjski. W 1939 roku RAAF przejął pierwsze maszyny do służby. W związku z wybuchem wojny w Europie rząd australijski postanowił zwiększyć zamówienia. Także rząd Brytyjski przekazał na to odpowiednie fundusze, by wzmocnić siłę lotnictwa imperium w tym rejonie. Do czerwca 1942 roku zdołano zbudować już 620 sztuk tych maszyn. Ostatni egzemplarz został dostarczony w 1946 roku. 

Po podjęciu decyzji o jego produkcji postanowiono wyposażyć samolot w australijski silnik Pratt&Whitney R1340-S1H1-G, promieniowy, 9-cylindrowy o mocy 600 KM. Otrzymał podwozie takie same jak amerykański NA-16 1A w sierpniu 1937 roku, a wciągane podwozie takie jak posiadał model NA-16 2K otrzymał dopiero miesiąc później. Australijski samolot miał zamontowane 2 karabiny maszynowe z przodu kadłuba nad silnikiem i trzeci obracany o 180° w tylniej części kabiny. Były to zakupione za radą partnera brytyjskiego jego karabiny 303 Vickers 7,7 mm, co pokazuje jak wiążący wpływ miał on na producentów australijskich. Oprócz tego w kabinie zainstalowano brytyjski kompas typu "P-8" oraz przerobiono tył kadłuba w ten sposób, że można było tam zamontować brytyjski aparat fotograficzny. Jedna z najbardziej niezrozumiałych zmian polegała na wymianie wszystkich części metalowych amerykańskich na brytyjskie takich jak śruby, nakrętki itp. Szkielet kadłuba był spawany z rur chromowych i składał się z części przedniej i tylniej łączonych z sobą klamrami. Model CA-16 posiadał zmienione powierzchnie skrzydeł z falistych na płaskie co umożliwiało mu lot nurkowy nad morskimi celami. 

W latach 1939-46 zbudowano 755 tych samolotów. Ostatni samolot został wyprodukowany 9 lipca 1946 roku. Po wojnie maszyny te służyły jako samoloty treningowe, aż do roku 1955, kiedy to zostały wymienione na nowsze. Wiele egzemplarzy prawie wszystkich modeli zachowało się w bardzo dobrym stanie do czasów współczesnych.

Działania bojowe: W służbie samolot był używany do wielu zadań choć najczęściej pełnił rolę kooperacyjną w Armii dostarczając wojskom na lądzie zaopatrzenie, wiadomości i amunicję. Często latał w wyprawach zwiadowczych i fotograficznych.

Najbardziej znana walka samolotu miała miejsce 26 grudnia 1942 roku w rejonie Gona na północy Nowej Gwinei. Oficer J.S. Archer i sierżant J.L. Coulston ze szwadronu współpracującego z 4 Armią na samolocie A20-103 prowadzili właśnie misję rozpoznawczą, gdy dostrzegli ok. 1000 stóp pod sobą lecący japoński myśliwiec Zero. Wirraway zanurkował i oddał 5-sekundową serię z dwóch przednich karabinów. Japoński samolot dobrze trafiony zwalił się do oceanu. Do tej pory Australijczycy znali go jedynie jako zwierzynę łowną dla wrogich myśliwców.      

 Dane techniczne:

Rok wprow. - 1939

Ilość prod. - 755 szt.

Prędkość - 354 km/h

Pułap - 7 010 m

Wznoszenie - 594 m/min.

Masa - standardowa 1,8 t, pełna bojowa - 2,9 t.

Uzbrojenie - 2x7,7 mm Vickers Mk.V z przodu kadłuba i 1x7,7 mm z tyłu kabiny.

Udźwig - 227 kg.

Załoga - 2

Zasięg - 1159 km

Wymiary - rozpiętość - 13,11 m, długość - 8,48 m, wysokość - 2,66 m, powierzchnia nośna - 23,76 m².

Silnik - Pratt&Whitney R-1340-S1H1-G, 9-cylindrowy, promieniowy, napędzający potrójne metalowe śmigło.