t="69">

p.s.2001.03.24

S

SU-76

- typ lekkiego działa samobieżnego

    Najbardziej masowo produkowany po czołgu T-34 sowiecki wóz bojowy. Brał udział na wszystkich polach walki na froncie wschodnim począwszy od 1943 roku. Był także masowo używany po zakończeniu wojny przez armie wielu krajów. Ich głównym celem było stałe towarzyszenie i wspieranie piechoty, kawalerii lub czołgów w drugich rzutach ich szyków bojowych. W momencie wybuchu wojny Armia Czerwona nie dysponowała żadnymi tego typu pojazdami zdolnymi wspierać bezpośrednio piechotę, a także pełnić rolę przeciwpancerną. 

    Pod koniec lat 30-tych w ZSRR wyprodukowano niewielką liczbę dział samobieżnych SU-5-1 opartych na podwoziu czołgu T-26. Jednak używane one były tylko sporadycznie, m.in. w 1939 roku podczas agresji na Polskę. W 1941 roku gdy Rosjanie zetknęli się z niemieckimi działami samobieżnymi Sturmgeschutz III, uzbrojonymi w krótkolufowe armaty 75 mm i przetestowali kilka zdobytych egzemplarzy, sytuacja stała się na tyle pilna, że postanowili sami taki wóz wprowadzić do uzbrojenia. Ponieważ wszystkie fabryki trzeba było przenieść za Ural prace nad działem wstrzymano do 1942 roku. Jeszcze w 1941 roku w obleganym Leningradzie zdołano wyprodukować kilka egzemplarzy działa samobieżnego SU-76P. Osadzone one były na podwoziu czołgu T-26 i miały osłonę w postaci przedniej płyty. P przy nazwie oznaczało Pułkowy dla odróżnienia od innych dział produkowanych przez inne zakłady, a noszących taką samą nazwę.

    Na jesieni 1941 roku fabryka GAZ z własnej inicjatywy rozpoczęła pracę nad lekkim działem samobieżnym nazwanym SU-71. Lecz projekt ten nigdy nie doczekał się realizacji. W lipcu 1942 roku fabryka rozpoczęła pracę nad innym modelem OSA-76 opartym na podwoziu czołgu T-60. Projekt tego działa powstał na podstawie koncepcji wydanej przez GAU (Gławnoje Artilierijskoje Uprawlienia), a mającej za zadanie rozwój tego typu broni. Faktycznie OSA-76 nie należał do serii SU-76, a był raczej nowym typem tej samej klasy. Powstało kilka projektów te broni: OSA-76, OSA-23, OSA-57 i OSA-12. Uzbrojenie OSA-76 stanowiła armata 76,2 mm, oparta na dywizyjnej armacie ZIS-3. Projekt działa przeszedł pomyślnie wszystkie próby i został skierowany do masowej produkcji. Jednak z wielu powodów nie doszło do jej produkcji.

    W maju 1942 roku w fabryce NKTP #37 powstał kolejny prototyp SU-76 na podwoziu czołgu T-60. Jednak prototyp oddany do testów okazał się nie spełniać pokładanych w nim nadziei i prace wstrzymano.

    W październiku 1942 roku GKO  rozkazem nr 2429 zamówił w fabryce Nr.38 w Kirowie budowę serii lekkich dział samobieżnych SU-12 z działem ZIS-3 kalibru 76,2 mm. SU-12 był  najlepszym z oferowanych projektów autorstwa znanego konstruktora M. N. Szczukina, oparty na podwoziu czołgu T-70. Wykorzystano wiele elementów tego czołgu, poszerzając i wydłużając kadłub oraz dodając jedną parę kół. Wewnętrzny układ wozu został zupełnie zmieniony. Pojazd miał całkowicie opancerzony i zamknięty przedział bojowy, znajdujący się w tyle kadłuba i zamontowano w nim armatę. Napędzany był dwoma silnikami GAZ-202 o mocy 70 KM każdy, ustawionymi niezależnie od siebie po obu stronach kadłuba. Każdy z nich miał oddzielna chłodnicę, sprzęgło i skrzynię biegów. Oba wspólnie napędzały wał. Rozwiązanie to było złe i przy braku odpowiedniej koordynacji powodowało ścinanie się zębów na ich kołach zębatych. Po środku znajdowało się siedzenie mechanika-kierowcy i tylko doświadczony kierowca radził sobie dostatecznie by płynnie prowadzić pojazd. Załoga miała do dyspozycji dodatkowo karabin maszynowy i własną broń osobistą. W listopadzie 1942 roku fabryka oddała do prób na poligonie w Gorochowicach pierwsze egzemplarze. Próby przebiegły pomyślnie i działo pod nazwą SU-76 oddane zostało do produkcji. Produkcja masowa rozpoczęła się w grudniu 1942 roku w fabrykach nr 38 i GAZ i w styczniu 1943 roku i pierwsza partia 25 wozów została wysłana do Moskwy do Ośrodka Szkoleniowego Artylerii Samobieżnej. Z powodów technicznych (słaba synchronizacja obu silników, brak odpowiedniej wentylacji w zamkniętym kadłubie) ich produkcję wkrótce wstrzymano. Do chwili przerwania produkcji 21 marca 943 roku wyprodukowano 360 tych pojazdów. Posłużyły one do sformowania dwóch pułków  o numerach 1433 i 1434 artylerii samobieżnej wysłanych na Front Wołkowski do 54 Armii. 

    Z powodu powyższych kłopotów oraz z uwagi na letnią kontrofensywę zażądano skonstruowanie pojazdu napędzanego tylko jednym silnikiem. W biurze GAZ opracowano projekt z działem czołgowym 76,2 mm F-34, które miało mniejszy odrzut od działa ZIS-3. Podwozie składało się z elementów lekkich czołgów T-60 i T-70. Nowy pojazd nosił nazwę SU-76D (fabrycznie SU-74). Latem 1943 roku zbudowano pierwsze prototypy z silnikami ZIS-16F o mocy 100 KM oraz z importowanym amerykańskim GCM o mocy 110 KM. Jednak dalsze prace wstrzymano, ponieważ fabryka Nr. 38 przedstawiła ulepszoną wersję SU-76 nazwaną SU-76M. 

    Nowy ulepszony projekt fabryki Nr. 38 przedstawiony został w maju 1943 roku i oznaczony był SU-15. Nowe wozy rozpoczęto produkować w czerwcu 1943 roku. Dokonano znacznych zmian w ulokowaniu silników, teraz oba silniki GAZ-202 ulokowano jeden za drugim po prawej stronie kadłuba i napędzały one jedną skrzynię przekładniową. Zmieniono skrzynię przedziału bojowego rezygnując z opancerzenia stropu i częściowo z płyt bocznych i tylnej. Łoże armaty przesunięto na lewą stronę. Wpłynęło to na obniżenie masy całkowitej oraz znacznie poprawiło jego własności trakcyjne. W czerwcu 1943 roku działo SU-76 przyjęte zostało oficjalnie do uzbrojenia Armii Czerwonej. Jego seryjną produkcję zakończono dopiero w listopadzie 1945 roku. Ogólnie podawana liczba wyprodukowanych pojazdów to 12 671 sztuk. Wozy te oprócz fabryki Nr.38 produkowano także w fabryce GAZ w Gorkim oraz w Fabryce Nr. 40 w Mytiszczach. W pojeździe mieściło się ok. 60 pocisków, w tym część przeciwpancernych. Głównymi zaletami działa była jego niska budowa, dobra mobilność i niski stopień nacisku na grunt (ok.0.545 kg/cm²) co pozwalało mu działać w terenach bagnistych i zalesionych.  

    W czasie drugiej wojny światowej działa te trafiały także do oddziałów sojuszniczych armii. Najwięcej przekazano ich do Armii Ludowego Wojska Polskiego ok. 130 sztuk. Po wojnie wyposażono w nie wszystkie Armie Układu Warszawskiego. 

Działania bojowe:

    Na początku 1943 roku sformowano pułki 1433 i 1434 artylerii samobieżnej, które wyposażono w wyprodukowane pierwsze działa SU-76 (po 4 4-działowe baterie) i SU-122 (po 2 4-działowe baterie). Zgodnie z rozkazem GKO nr 020 z 10 stycznia 1943 roku zamierzano włączyć je w skład korpusów pancernych, to w końcu skierowano je na Front Wołchowski do dyspozycji 54 Armii mającej przerwać blokadę Leningradu. Od 14 lutego 1943 roku uczestniczyły w bojach w rejonie miasta Smierdynie. W czasie walk oba pułki poniosły duże straty głównie z przyczyn technicznych. 

W marcu 1943 roku sformowano jeszcze dwa pułki 1485 i 1487 (po 2 baterii z 8 działami SU-76 i 3 baterie z 12 działami SU-122), które zostały wysłane na Front Zachodni.  

 W nowe wozy SU-76M wyposażano pułki artylerii samobieżnej sformowane w 1943 roku po 21 wozy każdy. Na początku 1944 roku z 3 takich pułków tworzono samodzielne lekkie brygady artylerii samobieżnej (3 dywizjony po 20 wozów). W końcu 1944 roku tworzono dla elitarnych dywizji gwardii samodzielne dywizjony dział samobieżnych liczące po 16 wozów. Do końca wojny powołano do życia 70 takich dywizjonów, które zastąpiły dywizjony artylerii przeciwpancernej. Podczas natarcia poszczególne baterie przydzielano zazwyczaj batalionom lub pułkom piechoty na czas wykonania poszczególnych zadań. W obronie jednostki pododdziały SU-76 wykorzystywane zwykle były jako ruchomy odwód przeciwpancerny. Pojedyncze działa wykorzystywane były jako tzw. "Koczujące". Zdarzało się, że rzucano je do walki w charakterze czołgów, lecz ponosiły one wtedy duże straty ze względu na słabe opancerzenie. Z tego względu pośród żołnierzy radzieckich działa te były nazywane "Suczki" oraz "Żegnaj Ojczyzno", "Ferdynand z gołą dupą" oraz "Bratnia mogiła dla czterech". Pod koniec wojny pojazd ten masowo był używany w walkach ulicznych, do których nie był wcale przystosowany. Półotwarty przedział bojowy stawał się masowym grobem dla załogi w przypadku wrzucenia tam granatu. Po za tym nie stanowił żadnej osłony przed takimi broniami jak Panzerfaust,  Faustpatron czy Panzershtreck. Pod koniec wojny Armia Czerwona dysponowała 119 Pułkami artylerii samobieżnej i 7 brygadami artylerii samobieżnej. 

Dane techniczne: 

Rok wprow. -       1943

Ciężar całk. -       10,2-10,5 t     

Załoga -               4 ludzi              

Uzbrojenie -         1x7,62 mm wz.1942 ZIS-3, 2 kmx7,62 mm PPSz                        

Wymiary -           dł. 500 cm, szer. 274 cm, wys. 210 cm      

Pancerz -             przód 26-35 mm, boki i tył 10-16 mm, dno i góra 10 mm, przedział bojowy 16-35 mm          

Amunicja -           60 szt do działa i 1065 do km.

Napęd -               silnik 2-gaźnikowy GAZ-203 o mocy 140 KM.                                    

Osiągi -               szybkość maks. 45 km/h

Zasięg  -              zasięg po drodze 300 km